Borsa | Hukuk Programları | Makaleler | Gerekli Adresler | Yararlı Linkler | Güncel Hukuk
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI
(1961)
Kurucu Mecliste Kabul Tarihi : 27/5/1961
Halkoyuna Sunulmak Üzere
Tasarının Resmi Gazete ile İlanı : 31/5/1961
Kanunun Resmi Gazete ile İlanı : 20/7/1961 / Sayı: 10859
Kanun No Kabul Tarihi
334 9/7/1961
BAŞLANGIÇ
Tarihi boyunca bağımsız yaşamış, hak ve hürriyetleri için savaşmış olan;
Anayasa ve Hukuk dışı tutum ve davranışlarıyla meşruluğunu kaybetmiş bir
iktidara karşı direnme hakkını kullanarak 27 Mayıs 1960 Devrimini yapan Türk
Milleti;
Bütün fertlerini, kaderde, kıvançta ve tasada ortak, bölünmez bir bütün halinde,
millî şuur ve ülküler etrafında toplayan ve milletimizi, dünya milletleri
ailesinin eşit haklara sahip şerefli bir üyesi olarak millî birlik ruhu içinde
daima yüceltmeyi amaç bilen Türk Milliyetçiliğinden hız ve ilham alarak ve;
“Yurtta Sulh, Cihanda Sulh” ilkesinin, Milli Mücadele ruhunun, millet
egemenliğinin, Atatürk Devrimlerine bağlılığın tam şuuruna sahibolarak;
İnsan hak ve hürriyetlerini, millî dayanışmayı, sosyal adâleti, ferdin ve
toplumun huzur ve refahını gerçekleştirmeyi ve teminat altına almayı mümkün
kılacak demokratik hukuk devletini bütün hukukî ve sosyal temelleriyle kurmak
için;
Türkiye Cumhuriyeti Kurucu Meclisi tarafından hazırlanan bu Anayasayı kabûl ve
ilân ve Onu, asıl teminatın vatandaşların gönüllerinde ve iradelerinde yer
aldığı inancı ile, hürriyete, adâlete ve fâzilete aşık evlâtlarının uyanık
bekçiliğine emanet eder.
BİRİNCİ KISIM
GENEL ESASLAR
I. Devletin Şekli
Madde 1- Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
II. Cumhuriyetin Nitelikleri
Madde 2- Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına ve ‘Başlangıç’ta belirtilen temel
ilkelere dayanan, millî, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devletidir.
III. Devletin Bütünlüğü; Resmi Dil; Başkent
Madde 3- Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür.
Resmî Dil Türkçe’dir.
Başkent Ankara’dır.
IV. Egemenlik
Madde 4- Egemenlik kayıtsız şartsız Türk Milletinindir.
Millet, egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara göre, yetkili organlar eliyle
kullanır.
Egemenliğin kullanılması, hiçbir suretle belli bir kişiye, zümreye veya sınıfa
bırakılamaz. Hiçbir kimse veya organ, kaynağını Anayasadan almıyan bir devlet
yetkisi kullanamaz.
V. Yasama Yetkisi
Madde 5- Yasama yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Bu yetki
devredilemez.
VI. Yürütme Görevi
Madde 6- Yürütme görevi, kanunlar çerçevesinde, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu
tarafından yerine getirilir.
VII. Yargı Yetkisi
Madde 7- Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır.
VIII. Anayasanın Üstünlüğü ve Bağlayıcılığı
Madde 8- Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.
Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve
kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.
IX. Devlet Şeklinin Değişmezliği
Madde 9- Devlet şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki Anayasa hükmü
değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.
İKİNCİ KISIM
TEMEL HAKLAR VE ÖDEVLER
Birinci Bölüm
GENEL HÜKÜMLER
I. Temel Hakların Niteliği ve Korunması
Madde 10- Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel
hak ve hürriyetlere sahiptir.
Devlet, kişinin temel hak ve hürriyetlerini, fert huzuru, sosyal adâlet ve hukuk
devleti ilkeleriyle bağdaşamıyacak surette sınırlıyan siyasî, iktisadî ve sosyal
bütün engelleri kaldırır; insanın maddî ve mânevî varlığının gelişmesi için
gerekli şartları hazırlar.
II. Temel Hak ve Hürriyetlerin Özü, Sınırlanması ve Kötüye Kullanılamaması
Madde 11- (20.9.1971-1488) (1) Temel hak ve hürriyetler, Devletin ülkesi ve
milletiyle bütünlüğünün, Cumhuriyetin, millî güvenliğin, kamu düzeninin, kamu
yararının, genel ahlâkın ve genel sağlığın korunması amacı ile veya Anayasanın
diğer maddelerinde gösterilen özel sebeplerle, Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun
olarak, ancak kanunla sınırlanabilir.
Kanun, temel hak ve hürriyetlerin özüne dokunamaz.
Bu Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbirisi, insan hak ve
hürriyetlerini veya Türk Devletinin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü
veya dil, ırk, sınıf, din ve mezhep ayrımına dayanarak, nitelikleri Anayasada
belirtilen Cumhuriyeti ortadan kaldırmak kasdı ile kullanılamaz.
Bu hükümlere aykırı eylem ve davranışların cezası kanunda gösterilir.
III. Eşitlik
Madde 12- Herkes, dil, ırk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din ve
mezhep ayırımı gözetilmeksizin, kanun önünde eşittir.
Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.
IV. Yabancıların Durumu
Madde 13- Bu kısımda gösterilen hak ve hürriyetler, yabancılar için,
milletlerarası hukuka uygun olarak, kanunla sınırlanabilir.
İkinci Bölüm
KİŞİNİN HAKLARI VE ÖDEVLERİ
I. Kişi Dokunulmazlığı
Madde 14- Herkes, yaşama, maddî ve mânevî varlığını geliştirme haklarına ve kişi
hürriyetine sahiptir.
Kişi dokunulmazlığı ve hürriyeti kanunun açıkça gösterdiği hallerde, usûlüne
göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça kayıtlanamaz.
Kimseye eziyet ve işkence yapılamaz.
İnsan haysiyetiyle bağdaşmıyan ceza konulamaz.
II. Özel Hayatın Korunması
a) Özel Hayatın Gizliliği
Madde 15- (20.9.1971-1488) (2) Özel hayatın gizliliğine dokunulamaz. Adlî
kovuşturmanın gerektirdiği istisnalar saklıdır.
Kanunun açıkça gösterdiği hallerde, usûlüne göre verilmiş hâkim kararı
olmadıkça; millî güvenlik veya kamu düzeni bakımından gecikmede sakınca bulunan
hallerde de kanunla yetkili kılınan merciin emri bulunmadıkça kimsenin üstü,
özel kâğıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz.
b) Konut Dokunulmazlığı
Madde 16- Konuta dokunulamaz.
Kanunun açıkça gösterdiği hallerde, usûlüne göre verilmiş hâkim kararı
olmadıkça; millî güvenlik veya kamu düzeni bakımından gecikmede sakınca bulunan
hallerde de, kanunla
--------------------------------------------------------------------------------
(1) ve (2) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
yetkili kılınan merciin emri bulunmadıkça, konuta girilemez, arama yapılamaz ve
buradaki eşyaya el konulamaz.
c) Haberleşme Hürriyeti
Madde 17- Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir.
Haberleşmenin gizliliği esastır. Kanunun gösterdiği hallerde, hakim tarafından
kanuna uygun olarak verilmiş bir karar olmadıkça, bu gizliliğe dokunulamaz.
III.Seyahat ve Yerleşme Hürriyeti
Madde 18- Herkes, seyahat hürriyetine sahiptir; bu hürriyet, ancak millî
güvenliği sağlama ve salgın hastalıkları önleme amaçlarıyla kanunla
sınırlanabilir.
Herkes, dilediği yerde yerleşme hürriyetine sahiptir; bu hürriyet, ancak millî
güvenliği sağlama, salgın hastalıkları önleme, kamu mallarını koruma, sosyal,
iktisâdî ve tarımsal gelişmeyi gerçekleştirme zorunluğuyla ve kanunla
sınırlanabilir.
Türkler, yurda girme ve yurt dışına çıkma hürriyetine sahiptir. Yurt dışına
çıkma hürriyeti kanunla düzenlenir.
IV. Düşünce ve İnanç Hak ve Hürriyetleri
a) Vicdan ve Din Hürriyeti
Madde 19- (20.9.1971-1488) (3) Herkes, vicdan ve dinî inanç ve kanaat
hürriyetine sahiptir.
Kamu düzenine veya genel ahlâka veya bu amaçlarla çıkarılan kanunlara aykırı
olmıyan ibadetler, dinî âyîn ve törenler serbesttir.
Kimse, ibadete, dinî âyin ve törenlere katılmaya, dinî inanç ve kanaatlerini
açıklamaya zorlanamaz. Kimse, dini inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz.
Din eğitim ve öğrenimi, ancak kişilerin kendi isteğine ve küçüklerin de kanûnî
temsilcilerinin isteğine bağlıdır.
Kimse, Devletin sosyal, iktisâdî, siyasî veya hukûkî temel düzenini, kısmen de
olsa, din kurallarına dayandırma veya siyasî veya şahsi çıkar veya nüfuz sağlama
amaciyle, her ne suretle olursa olsun, dinî veya din duygularını yahut dince
kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz. Bu yasak dışına
çıkan veya başkasını bu yolda kışkırtan gerçek ve tüzel kişiler hakkında,
kanunun gösterdiği hükümler uygulanır ve siyasi partiler Anayasa Mahkemesince
temelli kapatılır.
b) Düşünce Hürriyeti
Madde 20- Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir; düşünce ve
kanaatlarını söz, yazı, resim ile veya başka yollarla, tek başına veya toplu
olarak açıklıyabilir ve yayabilir.
Kimse, düşünce ve kanaatlarını açıklamaya zorlanamaz.
V. Bilim ve Sanat Hürriyeti
Madde 21- Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma
ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.
Eğitim ve öğretim, Devletin gözetim ve denetimi altında serbesttir.
Özel okulların bağlı olduğu esaslar, Devlet okulları ile erişilmek istenen
seviyeye uygun olarak kanunla düzenlenir.
Çağdaş bilim ve eğitim esaslarına aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz.
--------------------------------------------------------------------------------
(3) ) no’lu dipnot Anayasa metninin sonundadır.
VI. Basın ve Yayımla İlgili Hükümler
a) Basın Hürriyeti
Madde 22- (20.9.1971-1488) (4) Basın hürdür; sansür edilemez.
Devlet, basın ve haber alma hürriyetini sağlıyacak tedbirleri alır.
Basın ve haber alma hürriyeti, ancak Devletin ülkesi ve milletiyle bütünlüğünü,
kamu düzenini, millî güvenliği ve millî güvenliğin gerektirdiği gizliliği veya
genel ahlâkı korumak, kişilerin haysiyet, şeref ve haklarını tecavüzü, suç
işlemeye kışkırtmayı önlemek veya yargı görevinin amacına uygun olarak yerine
getirilmesini sağlamak için kanunla sınırlanabilir.
Yargı görevinin amacına uygun olarak yerine getirilmesi için kanunla
belirtilecek sınırlar içinde hâkim tarafından verilecek kararlar saklı olmak
üzere, olaylar hakkında yayın yasağı konamaz.
Türkiye’de yayımlanan gazete ve dergiler, kanunun gösterdiği suçların işlenmesi
halinde hâkim karariyle; Devletin ülkesi ve milletiyle bütünlüğünün, millî
güvenliğin, kamu düzeninin veya genel ahlâkın korunması bakımından gecikmede
sakınca bulunan hallerde de, kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin emriyle
toplatılabilir. Toplatma kararını veren yetkili merci, bu kararını en geç 24
saat içinde mahkemeye bildirir. Mahkeme bu kararı en geç üç gün içinde
onaylamazsa, toplatma kararı hükümsüz sayılır.
Türkiye’de yayımlanan gazete ve dergiler, millî güvenliğe, kamu düzenine, genel
ahlâka, insan hak ve hürriyetlerine dayanan millî, demokratik, lâik ve sosyal
Cumhuriyet ilkelerine veya Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmezliği temel
hükmüne aykırı yayımlardan mahkûm olma halinde mahkeme karariyle kapatılabilir.
b) Gazete ve Dergi Çıkarma Hakkı
Madde 23- Gazete ve dergi çıkarılması, önceden izin alma ve mâli teminat şartına
bağlanamaz.
Gazete ve dergilerin çıkarılması, yayımı, mâli kaynakları ve gazetecilik mesleği
ile ilgili şartlar kanunla düzenlenir. Kanun, haber, düşünce ve kanaatların
serbestçe yayımlanmasını engelleyici veya zorlaştırıcı siyasî, iktisadî, mâlî
veya teknik kayıtlar koyamaz.
Gazete ve dergiler, Devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin veya bunlara bağlı
kurumların araç ve imkânlarından eşitlik esasına göre faydalanır.
c) Kitap ve Broşür Çıkarma Hakkı
Madde 24- Kitap ve broşür yayımı izne bağlı tutulamaz; sansür edilemez.
Türkiye’de yayımlanan kitap ve broşürler, 22 nci maddenin 5 inci fıkrası
hükümleri dışında, toplatılamaz.
d) Basın Araçlarının Korunması
Madde 25- Basımevi ve eklentileri ve basın araçları, suç vasıtası olduğu
gerekçesiyle de olsa, zapt veya müsadere edilemez veya işletilmekten
alıkonulamaz.
e) Basın Dışı Haberleşme Araçlarından Faydalanma Hakkı
Madde 26- (20.9.1971-1488) (5) Kişiler ve siyasî partiler, kamu tüzel kişileri
elindeki basın dışı haberleşme ve yayın araçlarından faydalanma hakkına
sahiptir. Bu faydalanmanın şartları ve usulleri, demokratik esaslara ve
hakkaniyet ölçülerine uygun olarak kanunla düzenlenir. Kanun, devletin ülkesi ve
milletiyle bütünlüğünün, insan haklarına dayanan milli,
--------------------------------------------------------------------------------
(4) ve (5) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
demokratik, lâik ve sosyal Cumhuriyetin, millî güvenliğin ve genel ahlâkın
korunması halleri dışında kalan bir sebebe dayanarak halkın bu araçlarla haber
almasını, düşünce ve kanaatlere ulaşmasını ve kamu oyunun serbestçe oluşumunu
engelleyici kayıtlar koyamaz.
f) Düzeltme ve Cevap Hakkı
Madde 27- Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet ve şereflerine
dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılması
hallerinde tanınır ve kanunla düzenlenir.
Düzeltme ve cevap yayımlanmazsa, yayımlanmasının gerekip gerekmediğine hakim
tarafından karar verilir.
VII. Toplantı Hak ve Hürriyetleri
a) Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hakkı
Madde 28- Herkes, önceden izin almaksızın, silahsız ve saldırısız toplanma veya
gösteri yürüyüşü yapma hakkına sahiptir.
Bu hak, ancak kamu düzenini korumak için kanunla sınırlanabilir.
b) Dernek Kurma Hakkı
Madde 29- (20.9.1971-1488) (6) Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma
hakkına sahiptir. Bu hakkın kullanılışında uygulanacak şekil ve usuller kanunda
gösterilir. Kanun, Devletin ülkesi ve milletiyle bütünlüğünün, milli güvenliğin,
kamu düzeninin ve genel ahlâkın korunması maksadiyle sınırlar koyabilir.
Hiç kimse bir derneğe üye olmaya veya dernekte üye kalmaya zorlanamaz.
Dernekler, kanunun gösterdiği hallerde hâkim karariyle kapatılabilir. Devletin
ülkesi ve milletiyle bütünlüğünün, milli güvenliğin, kamu düzeninin ve genel
ahlakın korunması bakımından gecikmede sakınca bulunan hallerde de, hâkim
kararına kadar kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin emriyle faaliyetten
alıkonulabilir.
VIII. Hakların Korunması ile İlgili Hükümler
a) Kişi Güvenliği
Madde 30- (20.9.1971-1488; 15.3.1973-1699) (7) Suçluluğu hakkında kuvvetli
belirti bulunan kişiler, ancak kaçmayı veya delillerin yok edilmesini veya
değiştirilmesini önlemek maksadıyla veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan
ve kanunla gösterilen, diğer hallerde hakim karariyle tutuklanabilir.
Tutukluluğun devamına karar verilebilmesi aynı şartlara bağlıdır.
Yakalama, ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde
yapılabilir; bunun şartlarını kanun gösterir.
Yakalanan veya tutuklanan kimselere, yakalama veya tutuklama sebeplerinin ve
haklarındaki iddiaların yazılı olarak hemen bildirilmesi gerekir.
Yakalanan veya tutuklanan kimse, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi
için gerekli süre hariç kırksekiz saat ve Devlet Güvenlik Mahkemelerinin görev
ve yetkilerine giren suçlar ile kanunun açıkca belli ettiği hallerde toplu
olarak işlenen suçlarda ve genellikle savaş veya sıkıyönetim hallerinde,
kanunlarda gösterilen süre içinde hâkim önüne çıkarılır; bu süre onbeş günü
geçemez. Kimse bu süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın, hürriyetinden
yoksun kılınamaz. Yakalanan veya tutuklanan kimsenin durumu hemen yakınlarına
bildirilir. (8)
Bu esaslar dışında işleme tabi tutulan kimselerin uğrayacakları her türlü
zararlar kanuna göre Devletçe ödenir. (9)
--------------------------------------------------------------------------------
(6), (7), (8) ve (9) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
Hak Arama Hürriyeti
Madde 31- Herkes, meş’ru bütün vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı
mercileri önünde dâvacı veya dâvalı olarak, iddia ve savunma hakkına sahiptir.
Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki dâvaya bakmaktan kaçınamaz.
b) Kanuni Yargı Yolu
Madde 32- (20.9.1971-1488) (10) Hiç kimse, kanunen tâbi olduğu mahkemeden başka
bir merci önüne çıkarılamaz.
Bir kimseyi kanunen tâbi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma
sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz.
c) Cezaların Kanuni ve Şahsi Olması; Zorlama Yasağı
Madde 33- Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir
fiilinden dolayı cezalandırılamaz.
Cezalar ve ceza tedbirleri ancak kanunla konulur.
Kimseye, suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır
bir ceza verilemez.
Kimse, kendisini veya kanunun gösterdiği yakınlarını suçlandırma sonucu
doğuracak beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz.
Ceza sorumluluğu şahsîdir.
Genel müsadere cezası konulamaz.
d) İspat Hakkı
Madde 34- Kamu görev ve hizmetinde bulunanlara karşı bu görev ve hizmetin yerine
getirilmesiyle ilgili olarak yapılan isnatlardan dolayı açılan hakaret
dâvalarında, sanık, isnadin doğruluğunu ispat hakkına sahiptir. Bunun dışındaki
hallerde ispat isteminin kabûlü, ancak isnadolunan fiilin doğru olup olmadığının
anlaşılmasında kamu yararı bulunmasına veya şikayetçinin ispata râzı olmasına
bağlıdır.
Üçüncü Bölüm
SOSYAL VE İKTİSADİ HAKLAR VE ÖDEVLER
I. Ailenin Korunması
Madde 35- Aile Türk toplumunun temelidir.
Devlet ve diğer kamu tüzel kişileri, ailenin, ananın ve çocuğun korunması için
gerekli tedbirleri alır ve teşkilâtı kurar.
II. Mülkiyet Hakkı
a) Mülkiyete Ait Genel Kural
Madde 36- Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir.
Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir.
Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.
b) Toprak Mülkiyeti
Madde 37- Devlet, toprağın verimli olarak işletilmesini gerçekleştirmek ve
topraksız olan veya yeter toprağı bulunmıyan çiftçiye toprak sağlamak
amaçlarıyla gereken tedbirleri
--------------------------------------------------------------------------------
(10) no’lu dipnot Anayasa metninin sonundadır.
alır. Kanun, bu amaçlarla, değişik tarım bölgelerine ve çeşitlerine göre
toprağın genişliğini gösterebilir. Devlet, çiftçinin işletme araçlarına
sahibolmasını kolaylaştırır.
Toprak dağıtımı, ormanların küçülmesi veya diğer toprak servetlerinin azalması
sonucunu doğuramaz.
c) Kamulaştırma
Madde 38- (20.9.1971-1488) (11) Devlet ve kamu tüzel kişileri, kamu yararının
gerektirdiği hallerde, karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette
bulunan taşınmaz malları, kanunla gösterilen esas ve usullere göre, tamamını
veya bir kısmını kamulaştırmaya ve bunlar üzerinde idarî irtifaklar kurmaya
yetkilidir.
[Ödenecek karşılık, taşınmaz malın tamamının kamulaştırılması halinde o malın
malikinin kanunda gösterilecek usul ve şekle uygun olarak bildireceği vergi
değerini; kısmen kamulaştırmalarda da, vergi değerinin kamulaştırılan kısma
düşen miktarını aşamaz.
Kamulaştırılan taşınmaz mal karşılığının vergi değerinden az takdir edilmesi
halinde malikin itiraz ve dava hakkı saklıdır.] (12)
Çiftçinin topraklandırılması, ormanların Devletleştirilmesi, yeni orman
yetiştirilmesi ve iskân projelerinin gerçekleştirilmesi amaçlarıyla
kamulaştırılan taşınmaz mal ve kıyıların korunması ve turizm amacıyla
kamulaştırılan toprak bedellerinin ödeme şekli kanunla gösterilir.
Kanunun taksitle ödemeyi öngördüğü hallerde çiftçinin topraklandırılması,
ormanların devletleştirilmesi, yeni orman yetiştirilmesi ve iskân projelerinin
gerçekleştirilmesi için konulacak süre yirmi yılı; kıyıların korunması ve turizm
amacıyla yapılacak kamulaştırmalarda ise bu süre on yılı aşamaz. Bu takdirde,
taksitler eşit olarak ödenir ve kanunla gösterilen faiz haddine bağlanır.
Kamulaştırılan topraktan, o toprağı doğrudan doğruya işleten çiftçinin
hakkaniyet ölçüleri içinde geçinebilmesi için zaruri olan ve kanunla gösterilen
kısmın ve küçük çiftçinin kamulaştırılan toprağının bedeli her halde peşin
ödenir.
d) Devletleştirme
Madde 39- Kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüsler, kamu yararının
gerektirdiği hallerde, gerçek karşılığı kanunda gösterilen şekilde ödenmek
şartıyla devletleştirilebilir. Kanunun taksitle ödemeyi öngördüğü hallerde,
ödeme süresi on yılı aşamaz ve taksitler eşit olarak ödenir; bu taksitler,
kanunla gösterilen faiz haddine bağlanır.
III. Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti
Madde 40- Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir.
Özel teşebbüsler kurmak serbesttir.
Kanun, bu hürriyetleri, ancak kamu yararı amacıyla sınırlayabilir.
Devlet, özel teşebbüslerin milli iktisadın gereklerine ve sosyal amaçlara uygun
yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlıyacak tedbirleri
alır.
IV. İktisadi ve Sosyal Hayatın Düzeni
Madde 41- İktisadi ve sosyal hayat, adâlete, tam çalışma esasına ve herkes için
insanlık haysiyetine yaraşır bir yaşayış seviyesi sağlanması amacına göre
düzenlenir.
--------------------------------------------------------------------------------
(11) ve (12) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
İktisadî, sosyal ve kültürel kalkınmayı demokratik yollarla gerçekleştirmek; bu
maksatla, milli tasarrufu arttırmak, yatırımları toplum yararının gerektirdiği
öncelikleri yöneltmek ve kalkınma plânlarını yapmak Devletin ödevidir.
V. Çalışma ile İlgili Hükümler
a) Çalışma Hakkı ve Ödevi
Madde 42- Çalışma herkesin hakkı ve ödevidir.
Devlet, çalışanların insanca yaşaması ve çalışma hayatının kararlılık içinde
gelişmesi için, sosyal iktisadi ve mali tedbirlerle çalışanları korur ve
çalışmayı destekler; işsizliği önleyici tedbirleri alır.
Angarya yasaktır.
Memleket ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda vatandaşlık ödevi niteliği
alan beden veya fikir çalışmalarının şekil ve şartları, demokratik esaslara
uygun olarak kanunla düzenlenir.
b) Çalışma Şartları
Madde 43- Kimse, yaşına, gücüne ve cinsiyetine uygun olmıyan bir işte
çalıştırılamaz.
Çocuklar, gençler ve kadınlar, çalışma şartları bakımından özel olarak korunur.
c) Dinlenme Hakkı
Madde 44- Her çalışan dinlenme hakkına sahiptir.
Ücretli hafta ve bayram tatili ve ücretli yıllık izin hakkı kanunla düzenlenir.
d) Ücrette Adâlet Sağlanması
Madde 45- Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun ve insanlık haysiyetine
yaraşır bir yaşayış seviyesi sağlamalarına elverişli adâletli bir ücret elde
etmeleri için gerekli tedbirleri alır.
e) Sendika Kurma Hakkı
Madde 46- (20.9.1971-1488) (13) İşçiler ve işverenler, önceden izin almaksızın,
sendikalar ve sendika birlikleri kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten
ayrılma hakkına sahiptirler. Bu hakların kullanılışında uygulanacak şekil ve
usuller kanunda gösterilir. Kanun, Devletin ülkesi ve milletiyle bütünlüğünün,
millî güvenliğin, kamu düzeninin ve genel ahlâkın korunması maksadıyla sınırlar
koyabilir.
Sendikalar ve sendika birliklerinin tüzükleri, yönetim ve işleyişleri demokratik
esaslara aykırı olamaz.
f) Toplu Sözleşme ve Grev Hakkı
Madde 47- İşçiler, işverenlerle olan münasebetlerinde, iktisadî ve sosyal
durumlarını korumak veya düzeltmek amacıyla toplu sözleşme ve grev haklarına
sahiptirler.
Grev hakkının kullanılması ve istisnaları ve işverenlerin hakları kanunla
düzenlenir.
VI. Sosyal Güvenlik
Madde 48- Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Bu hakkı sağlamak için
sosyal sigortalar ve sosyal yardım teşkilâtı kurmak ve kurdurmak Devletin
ödevlerindendir.
--------------------------------------------------------------------------------
(13) no’lu dipnot Anayasa metninin sonundadır.
VII. Sağlık Hakkı
Madde 49- Devlet, herkesin beden ve ruh sağlığı içinde yaşıyabilmesini ve tıbbî
bakım görmesini sağlamakla ödevlidir.
Devlet, yoksul veya dar gelirli ailelerin sağlık şartlarına uygun konut
ihtiyaçlarını karşılayıcı tedbirleri alır.
VIII. Öğrenimin Sağlanması
Madde 50- Halkın öğrenim ve eğitim ihtiyaçlarını sağlama Devletin başta gelen
ödevlerindendir.
İlköğrenim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için mecbûridir ve Devlet okullarında
parasızdır.
Devlet, maddî imkânlardan yoksun başarılı öğrencilerin, en yüksek öğrenim
derecelerine kadar çıkmalarını sağlama amacıyla burslar ve başka yollarla
gerekli yardımları yapar.
Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları, topluma yararlı
kılacak tedbirleri alır.
Devlet, tarih ve kültür değeri olan eser ve anıtların korunmasını sağlar.
IX. Kooperatifçiliği Geliştirme
Madde 51- Devlet, kooperatifçiliğin gelişmesini sağlıyacak tedbirleri alır.
X. Tarımın ve Çiftçinin Korunması
Madde 52- Devlet, halkın gereği gibi beslenmesini, tarımsal üretimin toplumun
yararına uygun olarak arttırılmasını sağlamak, toprağın kaybolmasını önlemek,
tarım ürünlerini ve tarımla uğraşanların emeğini değerlendirmek için gereken
tedbirleri alır.
XI. Devletin İktisadî ve Sosyal Ödevlerinin Sınırı
Madde 53- Devlet, bu Bölümde belirtilen iktisadî ve sosyal amaçlara ulaşma
ödevlerini, ancak iktisadî gelişme ile mâlî kaynaklarının yeterliği ölçüsünde
yerine getirir.
Dördüncü Bölüm
SİYASİ HAKLAR VE ÖDEVLER
I. Vatandaşlık
Madde 54- Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür.
Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türktür. Yabancı babadan ve Türk anadan
olan çocuğun vatandaşlık durumu kanunla düzenlenir.
Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen
hallerde kaybedilir.
Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmıyan bir eylemde bulunmadıkça,
vatandaşlıktan çıkarılamaz.
Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu
kapatılamaz.
II. Seçme ve Seçilme Hakkı
Madde 55- Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak, seçme ve
seçilme hakkına sahiptir.
Seçimler, serbest, eşit, gizli, tek dereceli genel oy, açık sayım ve döküm
esaslarına göre yapılır.
III. Siyasî Partilerle İlgili Hükümler
a) Parti Kurma Hakkı ve Partilerin Siyasî Hayattaki Yeri
Madde 56- (30.6.1971-1421) (14) Vatandaşlar, siyasî parti kurma ve usûlüne göre
partilere girme ve çıkma hakkına sahiptir.
Siyasî partiler, önceden izin almadan kurulur ve serbestçe faaliyette
bulunurlar.
Siyasî partiler, ister iktidarda ister muhalefette olsunlar, demokratik siyasî
hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır.
Son milletvekili genel seçimlerinde muteber oy sayısının en az yüzde beşini alan
veya bu seçimlerde Millet Meclisinde grup teşkil edecek sayıda milletvekilliği
kazanmış bulunan siyasî partilere Devletçe yapılacak yardım kanunla düzenlenir.
b) Partilerin Uyacakları Esaslar
Madde 57- (15.3.1973-1699) (15) Siyasî partilerin tüzükleri, programları ve
faaliyetleri, insan hak ve hürriyetlerine dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyet
ilkelerine ve Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmezliği temel hükmüne uygun
olmak zorundadır. Bunlara uymayan partiler temelli kapatılır.
Partilerin iç çalışmaları, faaliyetleri, Anayasa Mahkemesine hangi hallerde ve
ne suretle hesap verecekleri ve bu mahkemece malî denetimlerinin hangi hallerde
ve nasıl yapılacağı, demokrasi esaslarına uygun olarak kanunla düzenlenir.
Siyasî partilerin kapatılması hakkındaki dâvalara Anayasa Mahkemesinde bakılır
ve kapatma kararı ancak bu Mahkemece verilir.
IV. Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı
a) Hizmete Girme
Madde 58- Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir.
Hizmete alınmada, ödevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayırım
gözetilemez.
b) Mal Bildirimi
Madde 59- Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları kanunla
düzenlenir. Yasama ve yürütme organlarında görev alanlar, bundan istisna
edilemez.
V.Vatan Hizmeti
Madde 60- (20.9.1971-1488) (16) Vatan hizmeti, her Türkün hakkı ve ödevidir. Bu
ödevin, Silâhlı Kuvvetlerde veya kamu hizmetlerinde ne şekilde yerine
getirileceği kanunla düzenlenir.
VI. Vergi Ödevi
Madde 61- (29.9.1971-1488) (17) Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, malî
gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür.
Vergi, resim ve harçlar ve benzeri malî yükümler ancak kanunla konulur.
--------------------------------------------------------------------------------
(14), (15) (16) ve (17) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
Kanunun belli ettiği yukarı ve aşağı hadler içinde kalmak, ölçü ve esaslara
uygun olmak şartiyle, vergi, resim ve harçların muafiyet ve istisnalariyla
nisbet ve hadlerine ilişkin hükümlerde değişiklik yapmaya, Bakanlar Kurulu
yetkili kılınabilir.
VII. Dilekçe Hakkı
Madde 62- Vatandaşlar, kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri
hakkında, tek başlarına veya topuca, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet
Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir.
Kendileriyle ilgili başvurmaların sonucu, dilekçe sahiplerine yazılı olarak
bildirilir.
ÜÇÜNCÜ KISIM
CUMHURİYETİN TEMEL KURULUŞU
Birinci Bölüm
YASAMA
A)Türkiye Büyük Millet Meclisi
I. TBMM’nin Kuruluşu
Madde 63- Türkiye Büyük Millet Meclisi, Millet Meclisi ve Cumhuriyet
Senatosundan kuruludur.
Meclisler, Anayasada gösterilen hallerde birlikte toplanır.
II. TBMM’nin Görev ve Yetkileri
a) Genel Olarak
Madde 64- (20.9.1971-1488) (18) Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak, Devletin
bütçe ve kesin hesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek, para
basılmasına, genel ve özel af ilânına, mahkemelerce verilip kesinleşen ölüm
cezalarının yerine getirilmesine karar vermek, Türkiye Büyük Millet Meclisinin
yetkilerindendir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi kanunla, belli konularda Bakanlar Kuruluna kanun
hükmünde kararnameler çıkarmak yetkisi verebilir. Yetki veren kanunda,
çıkarılacak kararnamelerin amacı, kapsamı ve ilkeleriyle bu yetkiyi kullanma
süresinin ve yürürlükten kaldırılacak kanun hükümlerinin açıkça gösterilmesi ve
kanun hükmünde kararnamede de yetkinin hangi kanunla verilmiş olduğunun
belirtilmesi lâzımdır.
Bu kararnameler, Resmî Gazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girerler. Ancak,
kararnamede yürürlük tarihi olarak daha sonraki bir tarih de gösterilebilir.
Kararnameler, Resmî Gazetede yayımlandıkları gün Türkiye Büyük Millet Meclisine
sunulur.
Yetki kanunları ve Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulan kararnameler,
Anayasanın ve yasama meclisleri içtüzüklerinin kanunların görüşülmesi için
koyduğu kurallara göre, ancak, komisyonlarda ve genel kurullarda diğer kanun
tasarı ve tekliflerinden önce ve ivedilikle görüşülüp karara bağlanır.
Yayımlandıkları gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulmayan kararnameler, bu
tarihte, Türkiye Büyük Millet Meclisince reddedilen kararnameler bu kararın
Resmi Gazetede yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar. Değiştirilerek kabul
edilen kararnamelerin değiştirilmiş hükümleri, bu değişikliklerin Resmi Gazetede
yayımlandığı gün yürürlüğe girer.
--------------------------------------------------------------------------------
(18) no’lu dipnot Anayasa metninin sonundadır.
Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel hak ve
hürriyetler ile dördüncü bölümünde yer alan siyasî haklar ve ödevler kanun
hükmünde kararnamelerle düzenlenemez. Anayasa Mahkemesi, bu kararnamelerin
Anayasaya uygunluğunu da denetler.
b) Milletlerarası Andlaşmaları Uygun Bulma
Madde 65- Türkiye Cumhuriyet adına yabancı Devletlerle ve milletlerarası
kurullarla yapılacak andlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin
onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır.
İktisadî, ticarî veya teknik münasebetleri düzenliyen ve süresi bir yılı aşmıyan
andlaşmalar, Devlet maliyesi bakımından bir yüklenme gerektirmemek, kişi
hâllerine ve Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak
şartıyla, yayınlanma ile yürürlüğe konabilir. Bu takdirde, bu andlaşmalar,
yayımlarından başlıyarak iki ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine
sunulur.
Milletlerarası bir andlaşmaya dayanan uygulama andlaşmaları ile kanunun verdiği
yetkiye dayanılarak yapılan iktisadî, ticarî, teknik veya idarî andlaşmaların
Türkiye Büyük Millet Meclisince uygun bulunması zorunluğu yoktur; ancak, bu
fıkraya göre yapılan iktisadî, ticarî veya özel kişilerin haklarını ilgilendiren
andlaşmalar, yayımlanmadan yürürlüğe konulamaz.
Türk Kanunlarına değişiklik getiren her türlü andlaşmaların yapılmasına 1 inci
fıkra hükmü uygulanır.
Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir.
Bunlar hakkında 149 uncu ve 151 inci maddeler gereğince Anayasa Mahkemesine
başvurulamaz.
c) Silahlı Kuvvet Kullanılmasına İzin Verme
Madde 66- Milletlerarası hukukun meşru saydığı hallerde savaş hâli ilanına ve
Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası andlaşmaların veya milletlerarası
nezaket kurallarının gerektirdiği haller dışında, Türk Silahlı Kuvvetlerinin
yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye’de
bulunmasına izin verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir.
Bu izin için, Meclisler, birlikte toplanarak karar verirler.
III. Millet Meclisi
a) Kuruluş
Madde 67- Millet Meclisi, genel oyla seçilen dörtyüzelli milletvekilinden
kuruludur.
b) Milletvekili Seçilme Yeterliği
Madde 68- (16.4.1974-1801) (19) Otuz yaşını dolduran her Türk milletvekili
seçilebilir.
Türkçe okuyup yazma bilmeyenler, kısıtlılar, yükümlü olmasına ve muaf
bulunmasına rağmen muvazzaf askerlik hizmetini yapmayanlar veya yapmış
sayılmayanlar ve kamu hizmetlerinden yasaklılar ile ağır hapis cezasını
gerektiren bir suçtan dolayı kesin olarak hüküm giymiş olanlar ve –taksirli
suçlar hariç olmak üzere- beş yıldan fazla hapis cezasıyla veya zimmet, ihtilâs,
irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma,
dolanlı iflâs gibi yüz kızartıcı suçlardan biriyle kesin olarak hüküm giymiş
olanlar, affa uğramış olsalar da milletvekili seçilemezler.
--------------------------------------------------------------------------------
(19) no’lu dipnot Anayasa metninin sonundadır.
Aday olmak, memurluktan çekilme şartına bağlanamaz. Seçim güvenliği bakımından
hangi memurların ne gibi şartlarla aday olabilecekleri kanunla düzenlenir.
Hâkimler ile subay, askeri memur ve astsubaylar, mesleklerinden çekilmedikçe,
aday olamazlar ve seçilemezler.
c) Millet Meclisinin Seçim Dönemi
Madde 69- Millet Meclisi seçimleri dört yılda bir yapılır.
Meclis, bu süre dolmadan seçimin yenilenmesine karar verebilir. Süresi biten
Milletvekili yeniden seçilebilir.
Yenilenmesine karar verilen meclisin yetkileri, yeni meclisin seçilmesine kadar
sürer.
IV. Cumhuriyet Senatosu
a) Kuruluş
Madde 70- Cumhuriyet Senatosu, genel oyla seçilen yüzelli üye ile
Cumhurbaşkanınca seçilen onbeş üyeden kuruludur.
13 Aralık 1960 tarihli ve 157 sayılı Kanunun altında adları bulunan Milli Birlik
Komitesi Başkanı ve üyeleri ile eski Cumhurbaşkanları, yaş kaydı
gözetilmeksizin, Cumhuriyet Senatosunun tabiî üyesidirler. Tabiî üyeler,
Cumhuriyet Senatosunun diğer üyelerinin tâbi oldukları hükümlere tâbidirler.
Ancak, haklarında, bu Anayasanın 73 üncü maddesinin 1inci ve 2 nci fıkraları ve
10 uncu geçici maddesinin 1 inci fıkrası hükümleri uygulanmaz. Tabiî üye olarak
Cumhuriyet Senatosuna katıldıktan sonra bir siyasi partiye girenlerin tabiî
üyelik sıfatı, partiye girişlerinden sonraki ilk Cumhuriyet Senatosu üyeliği
seçimi tarihinde sona erer.
b) Cumhuriyet Senatosuna Üye Seçme Hakkı
Madde 71- Millet Meclisi seçimlerinde seçmen olan her Türk, Cumhuriyet Senatosu
seçimlerinde de aynı şartlarla oy kullanır.
c) Cumhuriyet Senatosu Üyeliğine Seçilme Yeterliği
Madde 72- Kırk yaşını doldurmuş ve yüksek öğrenim yapmış bulunan ve milletvekili
seçilmeye engel bir durumu olmıyan her Türk, Cumhuriyet Senatosuna üye
seçilebilir.
Cumhurbaşkanınca seçilecek üyeler, çeşitli alanlarda seçkin hizmetleriyle
tanınmış ve kırk yaşını bitirmiş kimselerden olur. Bunlardan en az onu
bağımsızlar arasından seçilir.
d) Cumhuriyet Senatosu Üyeliğinin Süresi
Madde 73- (17.4.1970-1254)(20) Cumhuriyet Senatosu üyeliğinin süresi altı
yıldır. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilir.
Cumhuriyet Senatosunun genel oyla ve Cumhurbaşkanınca seçilen üyelerinin üçte
biri her iki yılda bir yenilenir.
Millet Meclisi, genel seçimlerinin yapılacağı yıla rastlıyan yenileme seçimleri,
Millet Meclisi genel seçimleriyle birlikte ve rastlamıyanları ise, genel
seçimlerden sonra gelen ikinci yılda genel seçimler için kanunun belirttiği ayda
yapılır.
74 üncü maddeye göre seçimlerin geriye bırakılması yahut 69 uncu veya 108 inci
maddeye göre seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi hallerinde, Cumhuriyet
Senatosunun
--------------------------------------------------------------------------------
(20) no’lu dipnot Anayasa metninin sonundadır.
yenileme seçimleri de Millet Meclisi seçimleriyle birlikte yapılmak üzere geriye
bırakılmış veya öne alınmış olur. Bundan sonraki Cumhuriyet Senatosu yenileme
seçimleri 3 üncü fıkra hükümlerine göre yapılır.
Cumhurbaşkanınca seçilen üyelerin süresi biter veya bu üyeliklerde her hangi bir
sebeple boşalma olursa, Cumhurbaşkanı, bir ay içinde yeni üyeleri seçer.
Boşalan bir üyeliğe seçilen kimse, yerine seçildiği üyenin süresini tamamlar.
V. TBMM Seçimlerinin Geriye Bırakılması ve Ara Seçimleri
Madde 74- Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkân görülmezse, seçimler
kanunla bir yıl geriye bırakılabilir.
Meclislerin ara seçimleri her iki yılda bir Cumhuriyet Senatosu seçimiyle
birlikte yapılır.
Millet Meclisi genel seçimlerine bir yıl kala ara seçimi yapılmaz.
VI. Seçimlerin Genel Yönetim ve Denetimi
Madde 75- Seçimler yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır.
Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve
dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma, seçim süresince ve
seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve
itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyelerinin seçim tutanaklarını kabûl etme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur.
Yüksek Seçim Kurulunun ve diğer seçim kurullarının görev ve yetkileri kanunla
düzenlenir.
Yüksek Seçim Kurulu, yedi asıl ve dört yedek üyeden kuruludur. Üyelerin altısı
Yargıtay, beşi Danıştay genel kurullarınca kendi üyeleri arasından üye
tamsayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir. Bu üyeler salt çoğunluk
ve gizli oyla aralarından bir Başkan ve bir Başkanvekili seçerler.
Yüksek Seçim Kuruluna Yargıtay ve Danıştaydan seçilmiş üyeler arasından ad çekme
ile ikişer yedek üye ayrılır. Yüksek Seçim Kurulu Başkan ve Başkanvekili ad
çekmeye girmezler.
B) Meclislere Ait Müşterek Hükümler
I. TBMM Üyeliğiyle İlgili Hükümler
a) Milletin Temsili
Madde 76- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, seçildikleri bölgeyi veya
kendilerini seçenleri değil, bütün Milleti temsil ederler.
b) Andiçme
Madde 77- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, görevlerine başlarken şöyle
andiçerler:
“Devletin bağımsızlığını, vatanın ve milletin bütünlüğünü koruyacağıma; Milletin
kayıtsız şartsız egemenliğine, demokratik ve lâik Cumhuriyet ilkelerine bağlı
kalacağıma ve halkın mutluluğu için çalışacağıma namusum üzerine söz veririm.”
c) Üyelikle Bağdaşmayan İşler
Madde 78- İki Meclis üyeliği bir kişide birleşemez.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Devlet ve diğer kamu tüzel kişilerinde ve
bunlara bağlı kuruluşlarda, Devletin veya diğer kamu tüzel kişilerinin doğrudan
doğruya veya dolayısiyle katıldığı teşebbüs ve ortaklıklarda, kamu yararına
çalışan derneklerden özel gelir kaynakları ve özel imkânları kanunla sağlanmış
olanların yönetim kurullarında ve başka işlerinde görev alamazlar ve bunların
herhangi bir yüklenme işini doğrudan doğruya veya dolayısiyle kabul edemezler.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, yürütme organının teklif, inha, atama veya
onamasına bağlı resmî veya özel herhangi bir işle görevlendirilemezler. Bir
üyenin belli konuda ve altı ayı aşmamak üzere Bakanlar Kurulunca verilecek
geçici bir görevi kabul edebilmesi, kendi Meclisinin kararına bağlıdır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği ile bağdaşamıyan diğer görev ve işler
kanunla gösterilir.
d) Yasama Dokunulmazlığı
Madde 79- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve
sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden ve bunları Meclis dışında
tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar.
Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir Meclis üyesi, kendi
Meclisinin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve
yargılanamaz. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali bu hükmün dışındadır; ancak,
bu halde, yetkili makam, durumu hemen ve doğrudan doğruya üyenin Meclisine
bildirmek zorundadır.
Bir Meclis üyesi hakkında seçiminden önce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün
yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır. Üyelik süresince
zamanaşımı işlemez.
Tekrar seçilen Meclis üyesi hakkındaki tâkibat, kendi Meclisinin yeniden
dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır.
Meclislerdeki siyasî parti gruplarınca, yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme
yapılamaz ve karar alınamaz.
e) Üyeliğin Düşmesi
Madde 80- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği, bir üyenin üye seçilmeye engel
bir suçtan dolayı kesin olarak hüküm giymesi, çekilmesi, kısıtlanması, üyelikle
bağdaşmıyan bir hizmet kabûl etmesi veya Meclis çalışmalarına izinsiz veya
özürsüz ve aralıksız olarak bir ay katılmaması yüzünden üyeliğinin düştüğünün
kendi Meclisince karara bağlanması hallerinde sona erer.
f) İptâl Sistemi
Madde 81- Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya üyeliğin düştüğüne
meclisçe karar verilmesi hallerinde, karar tarihinden başlayarak bir hafta
içinde, ilgili üye veya Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinden her hangi biri,
bu kararın, Anayasa veya İçtüzük hükümlerine aykırılığı iddiâsiyle iptâli için
Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptâl istemini onbeş gün
içinde karara bağlar.
g) Ödenek ve Yolluklar
Madde 82- (30.6.1971-1421) (21) Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin ödenek
ve yollukları kanunla düzenlenir. Ödeneğin aylık tutarı en yüksek Devlet
memurunun almakta olduğu miktarı, yolluk da ödeneğin yarısını aşamaz.
Ödenek ve yollukların en çok üç aylığı önceden ödenebilir.
--------------------------------------------------------------------------------
(21) no’lu dipnot Anayasa metninin sonundadır.
II. TBMM’nin Faaliyetiyle İlgili Hükümler
a) Toplanma ve Tatil
Madde 83- Türkiye Büyük Millet Meclisi, her yıl Kasım ayının ilk günü
kendiliğinden toplanır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi yılda en çok beş ay tatil yapabilir. Meclisler aynı
zamanda tâtile girerler.
Türkiye Büyük Millet Meclisi, araverme veya tâtil sırasında, doğrudan doğruya
veya Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, Cumhurbaşkanınca toplantıya çağırılır.
Meclis Başkanları da, kendi Meclislerini doğrudan doğruya veya üyelerinin beşte
birinin istemi üzerine toplantıya çağırırlar.
Meclislerden biri toplantıya çağırılınca, diğeri kendiliğinden toplanır.
Araverme veya tâtil sırasında toplantıya çağrılan Meclisler, önce, bu toplantıyı
gerektiren konu üzerinde görüşme yaparlar.
b) Başkanlık Divanı
Madde 84- Meclislerin Başkanlık Divanları, o Meclisteki siyasi parti gruplarının
kuvvetleri ölçüsünde Divana katılmalarını sağlıyacak şekilde kurulur.
Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu Başkanları, kendi Meclislerince üye
tamsayısının üçte iki çoğunluğu ve gizli oy ile ikişer yıl için seçilirler; ilk
iki oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, salt çoğunlukla yetinilir. Meclis
Başkanlıkları için Meclisteki siyasi parti grupları aday gösteremezler.
Başkanlar ve Başkanvekilleri, üyesi bulundukları, siyasî partilerin veya siyasî
parti gruplarının Türkiye Büyük Millet Meclisinin içinde veya dışındaki
faaliyetlerine ve görevlerinin yerine getirilmesini gerektiren haller dışında,
Meclis tartışmalarına katılamazlar; Başkan oy kullanamaz.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin birleşik toplantılarında Başkanlık Divanı,
Millet Meclisi Başkanlık Divanıdır.
c) İçtüzük, Siyasi Parti Grupları ve Kolluk İşleri
Madde 85- Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Meclisler, çalışmalarını, kendi
yaptıkları İçtüzüklerin hükümlerine göre yürütürler.
İçtüzük hükümleri, siyasî parti gruplarının, Meclislerin bütün faaliyetlerine
kuvvetleri oranında katılmalarını sağlıyacak yolda düzenlenir. Siyasî parti
grupları, en az on üyeden meydana gelir.
Meclisler, kendi kolluk işlerini Başkanları eliyle düzenler ve yürütürler.
d) Toplantı ve Karar Yeter Sayısı
Madde 86- Her Meclis, üye tamsayısının salt çoğunluğuyla toplanır ve Anayasada
başkaca hüküm yoksa, toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla karar verir.
Türkiye Büyük Millet Meclisinde toplantı yetersayısı, her iki Meclis üye
tamsayısı toplamının salt çoğunluğudur.
e) Görüşmelerin Açıklığı ve Yayınlanması
Madde 87- Meclis görüşmeleri açıktır ve ilgili Meclisin tutanak dergisinde tam
olarak yayınlanır.
Meclisler, İçtüzük hükümlerine uygun olarak kapalı oturumlar yapabilir; bu
oturumlardaki görüşmelerin yayımı ilgili Meclisin kararına bağlıdır.
Meclislerdeki açık görüşmelerin her türlü vasıta ile yayımı önlenemez.
III. TBMM’nin Denetim Yolları
a) Genel Olarak
Madde 88- Soru, genel görüşme, Meclis soruşturması ve Meclis araştırması her iki
Meclisin yetkilerindendir.
Meclis araştırması, belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan incelemeden
ibarettir.
b) Gensoru
Madde 89- (20.9.1971-1488) (22) Gensoru yetkisi yalnız Millet Meclisinindir.
Gensoru önergesi bir siyasî parti grubu adına veya en az 10 milletvekilinin
imzâsiyle verilir.
Gensoru önergesinin gündeme alınıp alınmıyacağı, verilişinden sonraki üç
birleşim içinde görüşülür. Bu görüşmede, ancak önerge sahiplerinden biri, siyasî
parti grupları adına birer milletvekili, Bakanlar Kurulu adına Başbakan veya bir
bakan konuşabilir.
Gensoru önergelerinin gerektiğinde önceden basılıp dağıtılmasını ve Meclis
çalışmalarının dengeli olarak yürütülmesini düzenleyici hükümler içtüzükte
gösterilir.
Gündeme alma karariyle birlikte gensorunun görüşme günü de belli edilir.
Gensorunun görüşülmesi, gündeme alma kararı tarihinden başlayarak iki gün
geçmedikçe yapılamaz ve yedi günden sonraya bırakılamaz.
Gensoru görüşmeleri sırasında üyelerin verecekleri gerekçeli güvensizlik
önergeleri veya Bakanlar Kurulunun güven isteği, bir tam gün geçtikten sonra
oylanır.
Bakanlar Kurulunun veya bir bakanın düşürülebilmesi, üye tamsayısının salt
çoğunluğuyla olur.
c) Meclis Soruşturması
Madde 90- Başbakan veya Bakanlar hakkında yapılacak soruşturma istemleri,
Türkiye Büyük Millet Meclisinin birleşik toplantısında görüşülür ve karara
bağlanır.
Soruşturma, her iki Meclisten eşit sayıda seçilecek üyelerden kurulu komisyonca
yürütülür.
Yüce Divana sevk hususundaki karar birleşik toplantıda verilir.
Meclislerdeki siyasi parti gruplarında, Meclis soruşturması ile ilgili görüşme
yapılamaz ve karar alınamaz.
C) Kanunların Yapılması
I. Genel Kurullar
a) Kanun Teklif Etme Yetkisi
Madde 91- Kanun teklif etmeye, Bakanlar Kurulu ve Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyeleri yetkilidirler.
Üyeler, kendi tekliflerini her iki Meclisin ilgili komisyonlarında
savunabilirler.
b) Kanunların Görüşülmesi ve Kabulü
Madde 92- Kanun tasarı ve teklifleri önce Millet Meclisinde görüşülür.
Millet Meclisinde kabûl, değiştirilerek kabûl veya reddedilen tasarı ve
teklifler Cumhuriyet Senatosuna gönderilir.
Millet Meclisinde kabûl edilen metin, Cumhuriyet Senatosunca değişiklik
yapılmadan kabûl edilirse, bu metin kanunlaşır.
Millet Meclisi, Cumhuriyet Senatosundan gelen metni benimsemezse, her iki
Meclisin ilgili komisyonlarından seçilecek eşit sayıdaki üyelerden bir karma
komisyon kurulur. Bu komisyonun hazırladığı metin Millet Meclisine sunulur.
Millet Meclisi, karma komisyonca
--------------------------------------------------------------------------------
(22) no’lu dipnot Anayasa metninin sonundadır.
veya Cumhuriyet Senatosunca veya daha önce kendisince hazırlanmış olan
metinlerden birini olduğu gibi kabûl etmek zorundadır. Cumhuriyet Senatosunda
üye tamsayısının salt çoğunluğu ile kabûl edilmiş olan madde değişikliklerinde,
Millet Meclisinin kendi ilk metnini benimsemesi için, üye tamsayısının salt
çoğunluğunun oyu gereklidir. Bu halde açık oya başvurulur.
Millet Meclisini reddettiği bir tasarı veya teklif, Cumhuriyet Senatosunca da
reddedilirse düşer.
Millet Meclisinin reddettiği bir tasarı veya teklif, Cumhuriyet Senatosunca
olduğu gibi veya değiştirilerek kabûl edilirse, Millet Meclisi, Cumhuriyet
Senatosunun kabûl ettiği metni yeniden görüşür. Cumhuriyet Senatosunun metni
Millet Meclisince benimsenirse, kanunlaşır; reddedilirse, tasarı veya teklif
düşer; Cumhuriyet Senatosundan gelen metin Millet Meclisince değiştirilerek
kabûl edilirse, 5 inci fıkra hükümleri uygulanır.
Cumhuriyet Senatosunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ile tümü reddedilen bir
metnin Millet Meclisi tarafından kabûlü için, üye tamsayısının salt çoğunluğunun
oyu lâzımdır. Bu halde açık oya başvurulur.
Cumhuriyet Senatosu, kendisine gönderilen bir metni, Millet Meclisi
komisyonlarında ve genel kurulundaki görüşme süresini aşmıyan bir süre içinde
karar bağlar; bu süre üç ayı geçemez ve ivedilik hallerinde onbeş günden, ivedi
olmıyan hallerde bir aydan kısa olamaz. Bu süreler içinde karara bağlanmıyan
metinler, Cumhuriyet Senatosunca, Millet Meclisinden gelen şekliyle kabûl
edilmiş sayılır. Bu fıkrada belirtilen süreler Meclislerin tâtili devamınca
işlemez.
Yasama Meclislerinin ve mahallî idarelerin seçimleri ve siyasî partilerle ilgili
tasarı ve tekliflerin kabûl veya reddinde yukardaki fıkralar hükümleri
uygulanır. Ancak, karma komisyon kurulmasını gerektiren hallerde, karma
komisyonun raporu, Türkiye Büyük Millet Meclisinin birleşik toplantısında
görüşülür ve karara bağlanır; Türkiye Büyük Millet Meclisinin birleşik
toplantısında Millet Meclisinin ilk metninin kabûlü için üye tamsayısının salt
çoğunluğunun oyu lazımdır. 8 inci ve 9 uncu fıkralar hükümleri saklıdır.
c) Kanunların Cumhurbaşkanınca Yayınlanması
Madde 93- Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince kabûl edilen kanunları
on gün içinde yayınlar; uygun bulmadığı kanunu, bir daha görüşmek üzere, bu
hususta gösterdiği gerekçe ile birlikte, aynı süre içinde Türkiye Büyük Millet
Meclisine geri gönderir. Bütçe kanunları ve Anayasa bu hükmün dışındadır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi, geri gönderilen kanunu yine kabûl ederse, kanun
Cumhurbaşkanınca yayınlanır.
II. Bütçenin Görüşülmesi ve Kabûlü; Gider Artırıcı ve Gelir Azaltıcı Teklifler
Madde 94- Genel ve katma bütçe tasarıları ile milli bütçe tahminlerini gösteren
rapor, mali yılbaşından en az üç ay önce, Bakanlar Kurulu tarafından, Türkiye
Büyük Millet Meclisine sunulur.
Bu tasarılar ve rapor, otuzbeş milletvekiliyle onbeş Cumhuriyet Senatosu
üyesinden kurulu bir karma komisyona verilir. Bu komisyonun kuruluşunda, iktidar
grubuna veya gruplarına en az otuz üye verilmek şartıyla, siyasî parti
gruplarının ve bağımsızların oranlarına göre temsili gözönünde tutulur.
Karma komisyonun en çok sekiz hafta içinde kabûl edeceği metin, önce Cumhuriyet
Senatosunda görüşülür ve en geç on gün içinde karara bağlanır.
Cumhuriyet Senatosunca kabûl edilen metin, en geç bir hafta içinde yeniden
görüşülmek üzere, karma komisyona verilir. Karma Komisyonun kabûl ettiği son
metin Millet Meclisinde görüşülür ve malî yılbaşına kadar karara bağlanır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Meclislerinin genel kurullarında, Bakanlık
ve daire bütçeleriyle katma bütçeler hakkındaki düşüncelerini, her bütçenin tümü
üzerindeki görüşmeler sırasında açıklarlar; bölümler ve değişiklik önergeleri,
üzerlerinde ayrıca görüşme yapılmaksızın okunur ve oya konur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, bütçe kanunu tasarılarının genel
kurullarda görüşülmesi sırasında gider artırıcı veya belli gelirleri azaltıcı
teklifler yapamazlar.
İkinci Bölüm
YÜRÜTME
A) Cumhurbaşkanı
I. Seçimi ve Tarafsızlığı
Madde 95- Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince, kırk yaşını doldurmuş
ve yüksek öğrenim yapmış kendi üyeleri arasından, üye tamsayısının üçte iki
çoğunluğu ile ve gizli oyla yedi yıllık bir süre için seçilir; ilk iki oylamada
bu çoğunluk sağlanamazsa, salt çoğunlukla yetinilir.
Bir kimse arka arkaya iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez.
Cumhurbaşkanı seçilenin partisi ile ilişiği kesilir ve Türkiye Büyük Millet
Meclisi üyeliği sıfatı sona erer.
II. And İçmesi
Madde 96- Cumhurbaşkanı, görevine başlarken Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde
şöyle and içer:
“Cumhurbaşkanı sıfatiyle, Türk Devletinin bağımsızlığına, Vatanın ve Milletin
bütünlüğüne yönelecek her tehlikeye karşı koyacağıma; Milletin kayıtsız şartsız
egemenliğini ve Anayasayı sayacağıma ve savunacağıma; insan haklarına dayanan
demokrasi ve hukuk devleti ilkelerinden ve tarafsızlıktan ayrılmıyacağıma;
Türkiye Cumhuriyetinin şan ve şerefini koruyup yüceltmek ve üzerime aldığım
görevi yerine getirmek için bütün gücümle ve varlığımla çalışacağıma namusum
üzerine söz veririm.”
III. Görev ve Yetkileri
Madde 97- Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Bu sıfatla, Türkiye Cumhuriyetini ve
Milletin birliğini temsil eder.
Cumhurbaşkanı, gerekli gördükçe, Bakanlar Kuruluna başkanlık eder; yabancı
Devletlere Türk devletinin temsilcilerini gönderir ve Türkiye’ye gönderilen
yabancı Devlet temsilcilerini kabûl eder; milletlerarası andlaşmaları onaylar ve
yayınlar; sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebiyle belirli kişilerin
cezalarını hafifletebilir veya kaldırabilir.
IV. Sorumsuzluğu
Madde 98- Cumhurbaşkanı, görevleriyle ilgili işlemlerinden sorumlu değildir.
Cumhurbaşkanının bütün kararları, Başbakan ve ilgili Bakanlarca imzalanır. Bu
kararlardan Başbakan ile ilgili Bakan sorumludur.
V. Sorumluluğu
Madde 99- Cumhurbaşkanı, vatan hainliğinden dolayı, Türkiye Büyük Millet Meclisi
üye tamsayısının en az üçte birinin teklifi üzerine, üye tamsayısının en az üçte
ikisinin Meclislerin birleşik toplantısında vereceği kararla suçlandırılır.
VI. Cumhurbaşkanına Vekillik Etme
Madde 100- Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici
olarak görevinden ayrılması hallerinde, görevine dönmesine kadar; ölüm, çekilme
veya başka bir sebeple Cumhurbaşkanı makamının boşalması halinde de yenisi
seçilinceye kadar, Cumhuriyet Senatosu Başkanı Cumhurbaşkanlığına vekillik eder.
VII. Görevin Sona Ermesi ve Yeni Cumhurbaşkanı Seçimi
Madde 101- Cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasına onbeş gün kalınca veya
Cumhurbaşkanlığı boşalınca, Türkiye Büyük Millet Meclisi yeni Cumhurbaşkanını
seçer; Türkiye Büyük Millet Meclisi toplanık değilse, hemen toplantıya
çağırılır.
B) Bakanlar Kurulu
I. Kuruluş
Madde 102- Bakanlar Kurulu, Başbakan ve Bakanlardan kuruludur.
Başbakan, Cumhurbaşkanınca, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri arasından
atanır.
Bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya milletvekili seçilme
yeterliğine sahibolanlar arasından Başbakanca seçilir ve Cumhurbaşkanınca
atanır.
II. İşe Başlama ve Güven Oyu
a) Göreve Başlarken Güven Oyu
Madde 103- Bakanlar Kurulunun listesi tam olarak Meclislere sunulur; Meclisler
tâtilde ise toplantıya çağrılır.
Bakanlar Kurulunun programı, kuruluşundan en geç bir hafta içinde Başbakan veya
bir Bakan tarafından Meclislerde okunur ve Millet Meclisinde güven oyuna
başvurulur. Güven oyu için görüşmeler, programın okunmasından iki tam gün
geçtikten sonra başlar ve görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçtikten sonra
oylama yapılır.
b) Görev Sırasında Güven Oyu
Madde 104- Başbakan, gerekli görürse, Bakanlar Kurulunda görüştükten sonra,
Millet Meclisinden güven istiyebilir.
Güven istemi, Millet Meclisine bildirilmesinden bir tam gün geçmedikçe
görüşülemez ve görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçmedikçe oya konulamaz.
Güven istemi, ancak üye tamsayısının salt çoğunluğuyla reddedilebilir.
III. Görev ve Siyasi Sorumluluk
Madde 105- Başbakan, Bakanlar Kurulunun başkanı olarak, Bakanlıklar arasında
işbirliğini sağlar ve Hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetir.
Bakanlar Kurulu, bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur.
Her Bakan kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve
işlemlerinden ayrıca sorumludur.
Bakanlar, dokunulmazlık ve yasaklamalar bakımından Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyeleriyle aynı durumdadır.
IV. Bakanlıkların Kurulması ve Bakanlar
Madde 106- Bakanlıklar, kanunun koyduğu esaslara göre kurulur.
Açık olan Bakanlıklarla izinli veya özürlü olan bir Bakana, diğer bir Bakan
geçici olarak vekillik eder. Ancak, bir Bakan birden fazlasına vekillik edemez.
Türkiye Büyük Millet Meclisi kararıyla Yüce Divana verilen bir Bakan,
bakanlıktan düşer.
Herhangi bir sebeple boşalan Bakanlığa en geç onbeş gün içinde atanma yapılır.
V. Tüzükler
Madde 107- Bakanlar Kurulu, kanunun uygulanmasını göstermek veya kanunun
emrettiği işleri belirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak şartıyla ve
Danıştayın incelemesinden geçirilerek, tüzükler çıkarabilir.
Tüzükler, Cumhurbaşkanınca imzalanır ve kanunlar gibi yayınlanır.
VI. Millet Meclisi Seçimlerinin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi
Madde 108- Anayasanın 89 uncu ve 104 üncü maddeleri uyarınca verilen güvensizlik
oyu sebebiyle, onsekiz aylık bir süre içinde, Bakanlar Kurulu iki defa düşmüş ve
üçüncü defa güvensizlik oyu verilmiş olursa, Başbakan, Cumhurbaşkanından, Millet
Meclisi seçimlerinin yenilenmesini istiyebilir. Bu istek üzerine, Cumhurbaşkanı,
Meclislerin Başkanlarına danışarak, seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
Yenilenme kararı Resmi Gazetede yayınlanır ve hemen seçime gidilir.
VII. Seçimlerde Geçici Bakanlar Kurulu
Madde 109- Millet Meclisi genel seçimlerinden önce, Adâlet, İçişleri ve
Ulaştırma Bakanları çekilir. Seçimin başlangıç tarihinden üç gün önce; seçim
dönemi bitmeden seçimin yenilenmesine karar verilmesi halinde ise bu karardan
başlıyarak beş gün içinde, Başbakanca Türkiye Büyük Millet Meclisinin bağımsız
üyeleri arasından yeni Adâlet, İçişleri ve Ulaştırma Bakanları atanır.
108 inci madde gereğince seçimlerin, yenilenmesine karar verildiğinde Bakanlar
çekilir ve Başbakan geçici bir Bakanlar Kurulu kurar.
Geçici Bakanlar Kuruluna, Adâlet, İçişleri ve Ulaştırma Bakanları Türkiye Büyük
Millet Meclisindeki bağımsızlardan olmak üzere, Millet Meclisindeki siyasi parti
gruplarından, bu Meclisteki oranlarına göre üye alınır.
Siyasî parti gruplarından alınacak üye sayısını, Millet Meclisi Başkanı tesbit
ederek Başbakana bildirir. Teklif edilen Bakanlığı kabûl etmiyen veya sonradan
çekilen partiler yerine, Türkiye Büyük Millet Meclisi içinden veya dışardan
bağımsızlar atanır.
Geçici Bakanlar Kurulu, yenilenme kararının Resmî Gazetede ilânından itibaren
beş gün içinde kurulur.
Geçici Bakanlar Kurulu için güven oyuna başvurulmaz.
Geçici Bakanlar Kurulu, seçim süresince ve yeni Meclis toplanıncaya kadar vazife
görür.
VIII. Milli Savunma
a) Başkomutanlık ve Genelkurmay Başkanlığı
Madde 110- (20.9.1971-1488)(23) Başkomutanlık, Türkiye Büyük Millet Meclisinin
mânevi varlığından ayrılmaz ve Cumhurbaşkanı tarafından temsil olunur.
Millî güvenliğin sağlanmasından ve Silâhlı Kuvvetlerin savaşa hazırlanmasından,
Türkiye Büyük Millet Meclisine karşı, Bakanlar Kurulu sorumludur.
Genelkurmay Başkanı, Silâhlı Kuvvetlerin komutanıdır.
Genelkurmay Başkanı, Bakanlar Kurulunun teklifi üzerine, Cumhurbaşkanınca
atanır; görev ve yetkileri kanunla düzenlenir. Genelkurmay Başkanı, bu görev ve
yetkilerinden dolayı Başbakana karşı sorumludur.
--------------------------------------------------------------------------------
(23) no’lu dipnot Anayasa metninin sonundadır.
Milli Savunma Bakanlığının görev ve yetkileri, Genelkurmay Başkanlığı ve Kuvvet
Komutanlıklarıyla ilişkileri kanunla düzenlenir.
b) Milli Güvenlik Kurulu
Madde 111- (20.9.1971-1488)(24) Millî Güvenlik Kurulu, Başbakan, Genelkurmay
Başkanı ve kanunun gösterdiği Bakanlar ile Kuvvet Komutanlarından kuruludur.
Millî Güvenlik Kuruluna Cumhurbaşkanı Başkanlık eder; bulunmadığı zaman, bu
görevi Başbakan yapar.
Millî Güvenlik Kurulu, millî güvenlik ile ilgili kararların alınmasında ve
koordinasyonunun sağlanmasında gerekli temel görüşleri Bakanlar Kuruluna tavsiye
eder
C) İdare
I. İdarenin Esasları
a) İdarenin Bütünlüğü ve Kamu Tüzel Kişiliği
Madde 112- İdarenin kuruluş ve görevleri merkezden yönetim ve yerinden yönetim
esaslarına dayanır.
İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir. Kamu tüzel
kişiliği, ancak Kanunla veya Kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanılarak kurulur.
b) Yönetmelikler
Madde 113- Bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri, kendi görev alanlarını
ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara
aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler. Yönetmelikler Resmi
Gazete ile yayınlanır.
c) Yargı Yolu
Madde 114- (20.9.1971-1488)(25) İdarenin her türlü eylem ve işlemine karşı yargı
yolu açıktır.
Yargı yetkisi, yürütme görevinin kanunlarda gösterilen şekil ve esaslara uygun
olarak yerine getirilmesini sınırlayacak tarzda kullanılamaz. İdari eylem ve
işlem niteliğinde yargı kararı verilemez.
İdarenin işlemlerinden dolayı açılacak dâvalarda süre aşımı, yazılı bildirim
tarihinden başlar.
İdare, kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür.
II. İdarenin Kuruluşu
a) Merkezî İdare
Madde 115- Türkiye, merkezi idare kuruluşu bakımdan coğrafya durumuna, iktisadî
şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre, illere; iller de diğer kademeli
bölümlere ayrılır.
İllerin idaresi yetki genişliği esasına dayanır.
Belli kamu hizmetlerinin görülmesi amacıyla, birden çok ili içine alan çevrede,
bu hizmetler için, yetki genişliğine sahip kuruluşlar meydana getirilebilir.
--------------------------------------------------------------------------------
(24) ve (25) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
b) Mahallî İdareler
Madde 116- Mahallî idareler, il, belediye veya köy halkının müşterek mahallî
ihtiyaçlarını karşılayan ve genel karar organları halk tarafından seçilen kamu
tüzel kişileridir.
Mahallî idarelerin seçimleri, kanunun gösterdiği zamanlarda ve 55 inci maddede
yazılı esaslara göre yapılır.
Mahallî idarelerin seçilmiş organlarının organlık sıfatını kazanma ve
kaybetmeleri konusundaki denetim, ancak yargı yolu ile olur.
Mahallî idarelerin kuruluşları, kendi aralarında birlik kurmaları, görevleri,
yetkileri, maliye ve kolluk işleri ve merkezi idare ile karşılıklı bağ ve
ilgileri kanunla düzenlenir. Bu idarelere, görevleri ile orantılı gelir
kaynakları sağlanır.
III. Memurlarla İlgili Hükümler
a) Genel Kural
Madde 117- Devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin, genel idare esaslarına göre
yürütmekle yükümlü oldukları kamu hizmetlerinin gerektirdiği aslî ve sürekli
görevler, memurlar eliyle görülür.
Memurların nitelikleri, atanmaları, ödev ve yetkileri, hakları ve
yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenir.
b) Memur Teminatı
Madde 118- Memurlar ve kamu kurumu niteliğindeki meslek teşekkülleri mensupları
hakkında yapılacak disiplin kovuşturmalarında, isnadolunan hususun ilgiliye
açıkça ve yazılı olarak bildirilmesi, yazılı savunmasının istenmesi ve savunma
için belli bir süre tanınması şarttır.
Bu esaslara uyulmadıkça disiplin cezası verilemez.
Disiplin kararları, yargı mercilerinin denetimi dışında bırakılamaz.
Asker kişiler hakkındaki hükümler saklıdır.
c) Memurların Siyasi Partilere ve Sendikalara Girememesi
Madde 119- (20.9.1971-1488)(26)Memurlar ve Kamu İktisadi Teşebbüslerinin yönetim
ve denetim işlerinde çalışanlar ve kamu yararına çalışan derneklerden özel gelir
kaynakları ve özel imkânları kanunla sağlanmış olanların merkez kurullarında
görev alanlar, siyasi partilere ve sendikalara üye olamazlar. Memurlar ve Kamu
İktisadi Teşebbüslerinde çalışanlar, görevlerini yerine getirirken, vatandaşlar
arasında, siyasî kanaatlerinden dolayı herhangi bir ayırım yapamazlar.
Bu esaslara aykırı hareketleri mahkeme hükmüyle sabit olanlar, kamu hizmetinden
temelli çıkarılır.
İşçi niteliği taşımıyan,kamu hizmetlilerinin mesleki menfaatlerini korumak ve
geliştirmek amacını güden kuruluşların bağlı olacakları hükümler kanunla
düzenlenir.
IV. Özerk Üniversite, Tarafsız Radyo-Televizyon, Haber Ajansları
a) Üniversiteler
Madde 120- (20.9.1971-1488) (27) Üniversiteler, ancak Devlet eliyle ve kanunla
kurulur. Üniversiteler, özerkliğe sahip kamu tüzel kişileridir.
Üniversite özerkliği, bu maddede belirtilen hükümler içinde uygulanır ve bu
özerklik, üniversite binalarında ve eklerinde suçların ve suçluların
kovuşturulmasına engel olmaz.
--------------------------------------------------------------------------------
(26) ve (27) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
Üniversiteler, devletin gözetimi ve denetim altında, kendileri tarafından
seçilen organları eliyle yönetilir. Özel kanuna göre kurulan Devlet
üniversiteleri hakkındaki hükümler saklıdır.
Üniversite organları, öğretim üyeleri ve yardımcıları, üniversite dışındaki
makamlarca, her ne suretle olursa olsun, görevlerinden uzaklaştırılamazlar. Son
fıkra hükümleri saklıdır.
Üniversite öğretim üyeleri ve yardımcıları serbestçe araştırma ve yayında
bulunabilirler.
Üniversitelerin kuruluş ve işleyişleri, organları ve bunların seçimleri, görev
ve yetkileri, üniversite üzerinde Devletin gözetim ve denetim hakkını kullanma
usulleri ve üniversite organlarının sorumluluğu, öğrenim ve öğretim
hürriyetlerini engelleyici eylemleri önleme tedbirleri, üniversiteler arasında
ihtiyaca göre öğretim üyeleri ve yardımcılarının görevlendirilmesinin
sağlanması, öğrenim ve öğretimin hürriyet ve teminat içinde ve çağdaş bilim ve
teknoloji gereklerine ve kalkınma plânı ilkelerine göre yürütülmesi esasları
kanunla düzenlenir.
Üniversitelerin bütçeleri, genel ve katma bütçelerin bağlı olduğu esaslara uygun
olarak yürürlüğe konulur ve denetlenir.
Üniversitelerle onlara bağlı fakülte, kurum ve kuruluşlarda öğrenim ve öğretim
hürriyetlerinin tehlikeye düşmesi ve bu tehlikenin üniversite organlarınca
giderilmemesi halinde Bakanlar Kurulu, ilgili üniversitelerin veya bu
üniversiteye bağlı fakülte, kurum ve kuruluşların idaresine el koyar ve bu
kararını hemen Türkiye Büyük Millet Meclisi Birleşik Toplantısının onamasına
sunar. Hangi hallerin el koymayı gerektireceği, el koyma kararının ilân ve
uygulanma usulleri ile süresi ve devamınca Bakanlar Kurulunun yetkilerinin
nitelik ve kapsamı kanunla düzenlenir.
b) Radyo ve Televizyonun İdaresi ve Haber Ajansları
Madde 121- (20.9.1971-1488)(28) Radyo ve televizyon istasyonları, ancak Devlet
eliyle kurulur ve idarecileri tarafsız bir kamu tüzel kişiliği halinde kanunla
düzenlenir. Kanun, yönetim ve denetimde ve yönetim organlarının kuruluşunda
tarafsızlık ilkesini bozacak hükümler koyamaz.
Her türlü radyo ve televizyon yayımları, tarafsızlık esaslarına göre yapılır.
Haber ve programların seçilmesinde, işlenmesinde ve sunulmasında ve kültür ve
eğitime yardımcılık görevinin yerine getirilmesinde Devletin ülkesi ve
milletiyle bütünlüğünün, insan haklarına dayanan millî, demokratik, lâik ve
sosyal Cumhuriyetin, millî güvenliğin ve genel ahlâkın gereklerine uyulması,
haberlerin doğruluğunun sağlanması esasları ile organların seçimi, yetki, görev
ve sorumlulukları kanunla düzenlenir.
Devlet tarafından kurulan veya Devletten malî yardım alan haber ajanslarının
tarafsızlığı esastır.
V. Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları
Madde 122- Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, kanunla meydana
getirilir ve organları kendileri tarafından ve kendi üyeleri arasından seçilir.
İdare, seçilmiş organları, bir yargı mercii kararına dayanmaksızın, geçici veya
sürekli olarak görevinden uzaklaştıramaz.
Meslek kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri demokratik esaslara
aykırı olamaz.
--------------------------------------------------------------------------------
(28) no’lu dipnot Anayasa metninin sonundadır.
VI. Olağanüstü Yönetim Usûlleri
a) Olağanüstü Haller
Madde 123- Olağanüstü hallerde vatandaşlar için konulabilecek para, mal ve
çalışma yükümleri ile bu hallerin ilânı, yürütülmesi ve kaldırılması ile ilgili
usuller kanunla düzenlenir.
b) Sıkıyönetim ve Savaş Hali
Madde 124- (20.9.1971-1488) (29) Savaş hali, savaşı gerektirecek bir durumun
başgöstermesi, ayaklanma olması veya vatan ve Cumhuriyete karşı kuvvetli ve
eylemli bir kalkışmanın veya ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya
dışdan tehlikeye düşüren veya
Anayasanın tanıdığı hür demokratik düzeni veya temel hak ve hürriyetleri ortadan
kaldırmaya yönelen yaygın şiddet hareketleri hakkında kesin belirtilerin ortaya
çıkması sebebiyle Bakanlar Kurulu, süresi iki ayı aşmamak üzere, yurdun bir veya
birden fazla bölgesinde veya her yerinde sıkıyönetim ilân edebilir ve bunu hemen
Türkiye Büyük Millet Meclisinin onamasına sunar. Meclis, gerekli gördüğü zaman,
sıkıyönetim süresini kısaltabileceği gibi, tamamiyle de kaldırabilir. Meclisler
toplanık değilse, hemen toplantıya çağırılır.
Sıkıyönetimin her defasında iki ayı aşmamak üzere uzatılması, Türkiye Büyük
Millet Meclisinin kararına bağlıdır. Bu kararlar Meclislerin Birleşik
Toplantısında alınır. Sıkıyönetim veya genel olarak savaş halinde, hangi
hükümlerin uygulanacağı ve işlemlerin nasıl yürütüleceği, hürriyetlerin nasıl
kayıtlanacağı veya durdurulacağı ve savaş veya savaşı gerektirecek bir durumun
başgöstermesi halinde vatandaşlar için konulabilecek yükümler kanunla
gösterilir.
VII. Kanunsuz Emir
Madde 125- Kamu hizmetlerinde herhangibir sıfat ve suretle çalışmakta olan kimse
üstünden aldığı emri, yönetmelik, tüzük, kanun veya Anayasa hükümlerine aykırı
görürse, yerine getirmez ve bu aykırılığı o emri verene bildirir. Ancak, üstü
emrinde ısrar eder ve bu emrini yazı ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu
hâlde, emri yerine getiren sorumlu olmaz.
Konusu suç teşkil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine getiren
kimse sorumluluktan kurtulamaz.
Askerî hizmetlerin görülmesi ve acele hallerde kamu düzeni ve kamu güvenliğinin
korunması için kanunla gösterilen istisnalar saklıdır.
D) İktisadî ve Malî Hükümler
I. Bütçe
Madde 126- Devletin ve kamu iktisadî teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel
kişilerinin harcamaları yıllık bütçelerle yapılır. Kanun, kalkınma plânları ile
ilgili yatırımlar veya bir yıldan fazla sürecek iş ve hizmetler için özel süre
ve usûller koyabilir.
Genel ve katma bütçelerin nasıl yapılacağı ve uygulanacağı kanunla gösterilir.
Bütçe kanununa bütçe ile ilgili hükümler dışında hiçbir hüküm konulamaz.
II. Sayıştay; Silahlı Kuvvetlerin Mallarının ve Kamu İktisadî Teşebbüslerinin
Denetlenmesi
Madde 127- (20.9.1971-1488) (30) Sayıştay, genel ve katma bütçeli dairelerin
bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına
denetlemek ve
--------------------------------------------------------------------------------
(29) ve (30) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen
inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir.
Sayıştayın kuruluşu, işleyişi, denetim usulleri, mensuplarının nitelikleri,
atanmaları, ödev ve yetkileri, hakları ve yükümleri ve diğer özlük işleri,
Başkan ve üyelerinin teminatı kanunla düzenlenir.
Silâhlı Kuvvetler elinde bulunan Devlet mallarının Türkiye Büyük Millet Meclisi
adına denetlenmesi usulleri, millî savunma hizmetlerinin gerektirdiği gizlilik
esaslarına uygun olarak kanunla düzenlenir.
Kamu İktisadî Teşebbüslerinin Türkiye Büyük Millet Meclisince denetlenmesi
kanunla düzenlenir.
III. Kesin Hesaplar
Madde 128- Kesin hesap kanunun tasarıları, kanunda daha kısa bir süre kabûl
edilmemiş ise, ilgili oldukları malî yılın sonundan başlıyarak en geç bir yıl
sonra, Bakanlar Kurulunca, Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Sayıştay,
genel uygunluk bildirimini, ilişkin olduğu kesin hesap kanunu tasarısının
verilmesinden başlıyarak en geç altı ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisine
sunar.
IV. Kalkınma
a) Kalkınma Plânı ve Devlet Plânlama Teşkilâtı
Madde 129- İktisadî, sosyal ve kültürel kalkınma plâna bağlanır. Kalkınma bu
plâna göre gerçekleştirilir.
Devlet Plânlama Teşkilâtının kuruluş ve görevleri, plânın hazırlanmasında,
yürürlüğe konmasında, uygulanmasında ve değiştirilmesinde gözetilecek esaslar ve
plânın bütünlüğünü bozacak değişikliklerin önlenmesini sağlıyacak tedbirler özel
kanunla düzenlenir.
b) Tabii Servet Kaynaklarının Aranması ve İşletilmesi
Madde 130- Tabii servetler ve kaynakları, Devletin hüküm ve tasarrufu
altındadır. Bunların aranması ve işletilmesi hakkı Devlete aittir. Arama ve
işletmenin Devletin özel teşebbüsle birleşmesi suretiyle veya doğrudan doğruya
özel teşebbüs eliyle yapılması, kanunun açık iznine bağlıdır.
c) Ormanların ve Orman Köylüsünün Korunması, Ormanların Geliştirilmesi
Madde 131- (17.4.1970-1255) (31) Devlet, ormanların korunması ve ormanlık
sahaların genişletilmesi için gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır. Bütün
ormanların gözetimi Devlete aittir.
Devlet ormanları, kanuna göre Devletçe yönetilir ve işletilir. Devlet
ormanlarının mülkiyeti, yönetimi ve işletilmesi özel kişilere devrolunamaz. Bu
ormanlar, zamanaşımıyla mülk edinilemez ve kamu yararı dışında irtifak hakkına
konu olamaz.
Ormanlara zarar verebilecek hiçbir faaliyet ve eyleme müsaade edilemez.
Ormanlar içinde veya hemen yakınında oturan halkın kalkındırılması ve ormanı
koruma bakımından, ormanın gözetilmesinde ve işletilmesinde Devletle bu halkın
işbirliği yapmasını sağlayıcı tedbirler ve gereken hallerde başka yere
yerleştirme kanunla düzenlenir.
Anayasanın yürürlüğe girdiği tarihten önce bilim ve fen bakımından orman
niteliğini tam olarak kaybetmiş olan tarla, bağ, meyvalık, zeytinlik gibi
çeşitli tarım alanlarında veya hayvancılıkta kullanılmasında yarar bulunan
topraklarla şehir, kasaba ve köy yapılarının toplu
--------------------------------------------------------------------------------
(31) no’lu dipnot Anayasa metninin sonundadır.
olarak bulunduğu yerler dışında orman sınırlarında hiçbir daratma yapılamaz.
Yanan ormanların yerinde yeni orman yetiştirilir ve bu yerlerde başka çeşit
tarım ve hayvancılık yapılamaz.
Ormanların tahribedilmesine yol açan hiçbir siyasî propaganda yapılamaz.
Üçüncü Bölüm
YARGI
A) Genel Hükümler
I. Mahkemelerin Bağımsızlığı
Madde 132- Hakimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna, hukuka ve
vicdani kanaatlarına göre hüküm verirler.
Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında
mahkemelere ve hâkimlere emir ve tâlimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve
telkinde bulunamaz.
Görülmekte olan bir dâva hakkında Yasama Meclislerinde yargı yetkisinin
kullanılması ile ilgili soru sorulamaz, görüşme yapılamaz veya herhangi bir
beyanda bulunulamaz. Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına
uymak zorundadır; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle
değiştiremez ve bunların yerine getirilmesini geciktiremez.
II. Hâkimlik Teminatı
Madde 133- Hâkimler azlolunamaz. Kendileri istemedikçe, Anayasada gösterilen
yaştan önce emekliye ayrılamaz; bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması
sebebiyle de olsa, aylıklarından yoksun kılınamaz.
Meslekten çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymiş olanlarla
görevini sağlık bakımından yerine getiremiyeceği kesin olarak anlaşılanlar ve
meslekte kalmalarının caiz olmadığına karar verilenler hakkında kanundaki
istisnalar saklıdır.
III. Hâkimlik Mesleği
Madde 134- (20.9.1971-1488) (32) Hâkimlerin nitelikleri, atanmaları, hakları ve
ödenekleri, meslekte ilerlemeleri, görevlerinin veya görev yerlerinin geçici
veya sürekli olarak değiştirilmesi, haklarında disiplin kovuşturması açılması ve
disiplin cezası verilmesi, görevleriyle ilgili suçlarından dolayı soruşturma
yapılmasına ve yargılanmalarına karar verilmesi, meslekten çıkarılmayı
gerektiren suçluluk veya yetersizlik halleri ve diğer özlük işleri, mahkemelerin
bağımsızlığı esasına göre, kanunla düzenlenir.
Hâkimler altmışbeş yaşını bitirinceye kadar hizmet görürler. Askerî hakimlerin
yaş haddi, yükselme ve emeklilikleri kanunla belli edilir.
Hakimler, kanunda belirtilenlerden başka, genel ve özel hiçbir görev alamazlar.
IV. Duruşmanın Açık ve Kararların Gerekçeli Olması
Madde 135- Mahkemelerde duruşmalar herkese açıktır. Duruşmalardan bir kısmının
veya tamamının kapalı yapılmasına, ancak genel ahlâkın veya kamu güvenliğinin
kesin olarak gerekli kıldığı hallerde karar verilebilir.
--------------------------------------------------------------------------------
(32) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
Küçüklerin yargılanması hakkında kanunla özel hükümler konulur.
Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır.
V. Mahkemelerin Kuruluşu
Madde 136- (15.3.1973-1699)(33) Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri,
işleyişi ve yargılama usulleri kanunla düzenlenir.
Devletin ülkesi ve milletiyle bütünlüğü, hür demokratik düzen ve nitelikleri
Anayasada belirtilen Cumhuriyet aleyhine işlenen ve doğrudan doğruya Devlet
güvenliğini ilgilendiren suçlara bakmakla görevli Devlet Güvenlik Mahkemeleri
kurulur. Ancak, sıkıyönetim ve savaş haline ilişkin hükümler saklıdır.
Devlet Güvenlik Mahkemesinde bir başkan, dört asıl ve iki yedek üye ile bir
savcı ve yeteri kadar savcı yardımcısı bulunur. Başkan, iki asıl ve bir yedek
üye ile savcı, birinci sınıfa ayrılmış hâkim ve Cumhuriyet savcıları arasından;
iki asıl ve bir yedek üye birinci sınıf askerî hâkimler arasından; savcı
yardımcıları ise Cumhuriyet savcıları ve askeri hâkimler arasından atanır.
Devlet Güvenlik Mahkemesi Başkanlığı, üyeliği, yedek üyeliği, savcılığı ve savcı
yardımcılığı atamalarında Bakanlar Kurulunca her boş yer için bir misli aday
gösterilir. Bu adaylar arasından Devlet Güvenlik Mahkemesi hâkimlerinin atanması
Yüksek Hâkimler Kurulunca, savcı ve yardımcılarının atanmaları Yüksek Savcılar
Kurulunca, askeri hâkimlerden üye, yedek üye ve savcı yardımcılarının atanmaları
ise özel kanunlarında gösterilen usule göre yapılır.
Devlet Güvenlik Mahkemeleri, başkan, üye ve yedek üyeleri ile savcı ve savcı
yardımcıları üç yıl için atanırlar, süresi bitenler yeniden atanabilirler.
Devlet Güvenlik Mahkemeleri kararlarının temyiz mercii Yargıtayda yalnız bu
mahkemelerin kararlarını incelemek üzere kurulacak daire veya daireler; Genel
Kurul ise, Yargıtay Ceza Daireleri Genel Kuruludur.
Devlet Güvenlik Mahkemelerinin kuruluş ve işleyişi, görev ve yetkileri ve
yargılama usulleri ile ilgili diğer hükümler kanunda gösterilir.
VI. Savcılık
Madde 137- (20.9.1971-1488)(34) Cumhuriyet savcıları, idari görevleri yönünden
Adalet Bakanlığına bağlıdır.
Cumhuriyet savcılarının Yargıtay üyeliğine seçilmeleri dışında kalan bütün özlük
işleri ve disiplin cezaları ile meslekten çıkarılmaları hakkında karar verme
yetkisi Yüksek Savcılar Kurulunundur. (Bu Kurulun kararları kesin olup bunlar
aleyhine başka bir mercie başvurulamaz.) (35) Ancak disiplin ve meslekten
çıkarma cezaları ile ilgili kararların bir defa daha incelenmesini Adalet Bakanı
ve hakkında karar verilen Cumhuriyet Savcısı isteyebilir.
Yüksek Savcılar Kurulu, Adalet Bakanının başkanlığında Cumhuriyet Başsavcısı,
Yargıtay Ceza Daireleri Genel Kurulunca seçilen üç asıl ve iki yedek üye ile
Adalet Başkanlığı Müsteşarı ve Özlük İşleri Genel Müdüründen kuruludur. Adalet
Bakanı bulunmadığı zaman Kurula Cumhuriyet Başsavcısı Başkanlık eder.
Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, Adalet Bakanlığı Cumhuriyet savcılarını
geçici yetki ile görevlendirerek bu kararı ilk toplantısında Kurulun onanmasına
sunar. Bakanlık Merkez kuruluşunda geçici veya sürekli olarak çalıştırılacak
Cumhuriyet savcılarını, muvafakatlarını alarak, atama yetkisi Adalet Bakanına
aittir.
--------------------------------------------------------------------------------
(33), (34) ve (35) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
Cumhuriyet savcılarının denetimi ve haklarındaki soruşturma Adalet Bakanlığı
müfettişleri veya üst dereceli Cumhuriyet savcıları eliyle yapılır.
Yüksek Savcılar Kurulunun kuruluşu, çalışma usulleri, toplantı ve karar yeter
sayısı, Yargıtay Ceza Daireleri Genel Kurulunca seçilecek asıl ve yedek üyelerin
seçim usulleri ve görev süreleri kanunla düzenlenir.
Cumhuriyet Başsavcısı, yüksek mahkemeler hâkimleri hakkındaki hükümlere tabidir.
VII. Askeri Yargı
Madde 138- (20.9.1971-1488, 15.3.1973-1699) (36) Askerî yargı askerî mahkemeler
ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütülür. Bu mahkemeler, asker kişilerin
askerî olan suçları ile, bunların asker kişiler aleyhine veya askerî mahallerde
yahut askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait
dâvalara bakmakla görevlidirler.
Askerî mahkemeler asker olmıyan kişilerin özel kanunda belirtilen askerî suçları
ile kanunda gösterilen görevlerini ifa ettikleri sırada veya kanunda gösterilen
askerî mahallerde askerlere karşı işledikleri suçlara bakmakla görevlidirler.
Askerî mahkemelerin, savaş veya sıkıyönetim hallerinde hangi suçlar ve hangi
kişiler bakımından yetkili olduğu kanunla gösterilir.
Askerî mahkemelerde üyelerin çoğunluğunun hâkimlik niteliğine sahibolması
şarttır. (Ancak, savaş halinde bu şart aranmaz.) (37)
Askerî yargı organlarının kuruluşu, işleyişi, askerî hâkimlerin özlük işleri,
askerî savcılık görevlerini yapan askerî hâkimlerin refakatinde bulundukları
komutanlarla ilişkileri mahkemelerin bağımsızlığı, hâkimlik teminatı ve askerlik
hizmetlerinin gereklerine göre kanunla düzenlenir.
B) Yüksek Mahkemeler
I. Yargıtay
Madde 139- (20.9.1971-1488) (38) Yargıtay, adliye mahkemelerince verilen karar
ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli dâvalara da ilk
ve son derece mahkemesi olarak bakar.
Yargıtay üyeleri birinci sınıfa ayrılmış hâkim ve Cumhuriyet savcıları ile bu
mesleklerden sayılanlar arasından Yüksek Hakimler Kurulunca üye tam sayısının
salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir.
Yargıtay, Birinci Başkanı ile Cumhuriyet Başsavcısını, kendi üyeleri arasından,
üye tam sayısının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçer.
Yargıtay, Birinci Başkanıyla ikin başkanlarının ve Cumhuriyet Başsavcısının
görev süreleri dört yıldır. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler.
Yargıtayın kuruluşu, işleyişi, Başkan ve üyelerinin ve diğer mensuplarının
nitelikleri ve ikinci başkanların seçim usulleri kanunla düzenlenir.
II. Danıştay
Madde 140- (20.9.1971-1488) (39) Danıştay, kanunların başka idarî yargı
mercilerine bırakmadığı konularda ilk derece ve genel olarak üst derecede idare
mahkemesidir.
Danıştay, idari uyuşmazlıkları ve dâvaları görmek ve çözümlemek, Bakanlar
Kurulunca gönderilen kanun tasarıları hakkında düşüncesini bildirmek, tüzük
tasarılarını ve imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerini incelemek ve kanunla
gösterilen diğer işleri yapmakla görevlidir.
--------------------------------------------------------------------------------
(36), (37), (38) ve (39) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
Danıştay üyeleri, Bakanlar Kurulu ile Danıştay Genel Kuruluna ayrı ayrı boş yer
sayısı kadar gösterilecek adaylar arasından Anayasa Mahkemesinin asıl ve yedek
üyelerinin üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. İlk
iki oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, salt çoğunlukla yetinilir.
Danıştay, Başkanını ve Başkanun sözcüsünü, kendi üyeleri arasından, üye
tamsayısının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçer. Başkan, daire başkanları ve
Başkanun sözcüsünün görev süreleri dört yıldır. Süresi bitenler yeniden
seçilebilirler.
Danıştayın kuruluşu, işleyişi, yargılama ve daire başkanlarının seçimi usulleri,
mensuplarının nitelikleriyle atanmaları, hakları ve ödevleri, aylık ve
ödenekleri, meslekte ilerlemeleri, haklarında disiplin kovuşturması yapılması ve
disiplin cezası uygulanması, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı
esaslarına göre kanunla düzenlenir.
Asker kişilerle ilgili idari eylem ve işlemlerin yargı denetimi Askerî Yüksek
İdare Mahkemesince yapılır. Askerî Yüksek İdare Mahkemesinin kuruluşu, işleyişi,
yargılama usulleri, başkan ve üyelerinin nitelikleri ile atanmaları, disiplin ve
özlük işleri; hâkimlik teminatı ve askerlik hizmetlerinin gereklerine göre,
kanunla düzenlenir.
III. Askeri Yargıtay
Madde 141- (20.9.1971-1488) (40) Askerî Yargıtay, askerî mahkemelerden verilen
karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Ayrıca, asker kişilerin kanunla
gösterilen belli dâvalarına ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.
Askerî Yargıtay üyeleri en az albay rütbesinde birinci sınıf askerî hâkimler
arasından Askerî Yargıtay Genel Kurulunun üye tam sayısının salt çoğunluğu ile
her boş yerin üç misli olarak gösterdiği adaylar arasından Cumhurbaşkanınca
seçilir.
Askerî Yargıtay Başkanı, Başsavcısı, İkinci Başkanı ve daire başkanları Askerî
Yargıtay üyeleri arasından rütbe ve kıdem sırasına göre atanırlar.
Askerî Yargıtayın kuruluşu, işleyişi, yargılama usulleri ve üyeler hakkındaki
disiplin ve özlük işleri, mahkemelerin bağımsızlığı, hâkimlik teminatı ve
askerlik hizmetlerinin gereklerine göre kanunla düzenlenir.
IV. Uyuşmazlık Mahkemesi
Madde 142- Uyuşmazlık Mahkemesi, adlî, idarî ve askerî yargı mercileri
arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkilidir.
Uyuşmazlık Mahkemesinin kuruluş ve işleyişi kanunla düzenlenir. Bu Mahkemenin
Başkanlığını Anayasa Mahkemesince kendi asıl veya yedek üyeleri arasından
görevlendirilen bir üye yapar.
C) Yüksek Hâkimler Kurulu
I. Kuruluş
Madde 143- (20.9.1971-1488) (41)Yüksek Hâkimler Kurulu, onbir asıl ve üç yedek
üyeden kuruludur. Üyeler, Yargıtay Genel Kurulunca, kendi üyeleri arasından ve
üye tamsayısının salt çoğunluğu ile gizli oyla seçilir.
Yüksek Hâkimler Kurulu, üye tamsayısının salt çoğunluğu ile, kendi içinden
Başkanını ve bölüm başkanlarını seçer.
Yüksek Hâkimler Kurulu üyelerinin görev süresi dört yıldır. Süresi bitenler
yeniden seçilebilirler.
--------------------------------------------------------------------------------
(40) ve (41) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
Yüksek Hâkimler Kurulu üyeleri, görevleri süresince başka bir iş ve görev
alamazlar.
Yüksek Hâkimler Kurulunun kuruluşu, çalışma usulleri, bölümleri ve bu bölümlerin
görevleriyle, toplantı ve karar yeter sayıları, Başkan ve üyelerinin aylık ve
ödenekleri kanunla düzenlenir.
Adalet Bakanı, gerekli gördüğü hallerde Yüksek Hâkimler Kurulu toplantılarına
başkanlık eder.
II. Görev ve Yetkileri
Madde 144- (20.9.1971-1488) (42) Yüksek Hakimler Kurulu, adliye mahkemeleri
hakimlerinin özlük işleri hakkında kesin karar verir. (Bu kararlar aleyhine
başka mercilere başvurulamaz.)(43)
Ancak, disiplin ve meslekten çıkarma cezaları ile ilgili kararların bir defa
daha incelenmesini, Adalet Bakanı veya hakkında karar verilen hakim istiyebilir.
Bir hakimin her ne sebeple olursa olsun, meslekten çıkarılması hakkındaki karar
Yüksek Hakimler Kurulu Genel Kurulunun salt çoğunluğu ile alınır.
Adalet Bakanı gerekli gördüğü hallerde, bir hakim hakkında disiplin kovuşturması
açılmasını Yüksek Hakimler Kurulundan istiyebilir.
Bir mahkemenin veya bir hakimin kadrosunun kaldırılması veya bir mahkemenin
yargı çevresinin değiştirilmesi, Yüksek Hakimler Kurulunun uygun görmesine
bağlıdır.
Hâkimlerin denetimi ve haklarındaki soruşturma, Yüksek Hâkimler Kuruluna bağlı
ve sürekli olarak görevli müfettiş hâkimler eliyle yapılır. Müfettiş hâkimler,
hâkim ve Cumhuriyet savcıları ile bu mesleklerden sayılanlar arasından Yüksek
Hâkimler Kurulunca atanır. Müfettiş hakimlerin nitelikleri ile atanma usulleri,
hakları, ödevleri, ödenek ve yollukları, meslekte ilerlemeleri, haklarında
disiplin kovuşturması yapılması ve disiplin cezası uygulanması, hakimlik
teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.
D) Anayasa Mahkemesi
I. Kuruluş
a) Üyelerin Seçimi
Madde 145- (20.9.1971-1488)(44) Anayasa Mahkemesi, onbeş asıl ve beş yedek
üyeden kuruludur. Asıl üyelerden dördü Yargıtay, üçü Danıştay Genel kurullarınca
kendi Başkan ve üyeleriyle Cumhuriyet Başsavcısı ve Başkanun sözcüsü arasından
üye tamsayılarının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. Bir üye Sayıştay
Genel Kurulunca kendi Başkan ve üyeleri arasından aynı usulle seçilir. Millet
Meclisi üç, Cumhuriyet Senatosu iki üye seçer. Cumhurbaşkanınca da iki üye
seçilir. Cumhurbaşkanı, bu üyelerden birini, Askeri Yargıtay Genel Kurulunun üye
tamsayısının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla göstereceği üç aday arasından
seçer. Yasama Meclisleri bu seçimleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri
dışından, üye tamsayılarının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla yaparlar. Yasama
Meclislerinde yapılacak seçimlerde, adaylığa başvurma ve seçim esas ve usulleri
kanunla düzenlenir.
Anayasa Mahkemesi, kendi üyeleri arasından, gizli oyla ve salt çoğunlukla, dört
yıl için bir Başkan ve bir Başkanvekili seçer; yeniden seçilmek caizdir.
--------------------------------------------------------------------------------
(42), (43) ve (44) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
Anayasa Mahkemesine asıl veya yedek üye olabilmek için, kırk yaşını doldurmuş
bulunmak ve Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay veya Sayıştayda Başkanlık,
üyelik, Başsavcılık, Başkanun sözcülüğü veya üniversitelerde hukuk, iktisat ve
siyasal bilimler alanlarında en az beş yıl öğretim üyeliği veya onbeş yıl
avukatlık yapmış olmak şarttır.
Anayasa Mahkemesine, Yargıtay iki, Danıştay ile Yasama Meclislerinin her biri
birer yedek üye seçerler. Yedek üyelerin seçiminde de, asılların seçimindeki
usul uygulanır.
Anayasa Mahkemesi üyeleri, resmî veya özel hiçbir görev alamazlar.
b) Üyeliğin Sona Ermesi
Madde 146- Anayasa Mahkemesi üyeleri altmış beş yaşında emekliye ayrılırlar.
Anayasa Mahkemesi üyeliği, bir üyenin hâkimlik mesleğinden çıkarılmayı
gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymesi halinde kendiliğinden; görevini
sağlık bakımından yerine getiremiyeceğinin kesin olarak anlaşılması hâlinde de
Anayasa Mahkemesi üye tamsayısının salt çoğunluğunun kararı ile sona erer.
II. Görev ve Yetkileri
Madde 147- (20.9.1971-1488) (45) Anayasa Mahkemesi, kanunların ve Türkiye Büyük
Millet Meclisi İçtüzüklerinin Anayasaya, Anayasa değişikliklerinin de Anayasada
gösterilen şekil şartlarına uygunluğunu denetler.
Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulu üyelerini, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay,
Yüksek Hâkimler Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini, Cumhuriyet Başsavcısını,
Başkanun sözcüsünü, Askeri Yargıtay Başsavcısını ve kendi üyelerini görevleriyle
ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatiyle yargılar ve Anayasa ile verilen
diğer görevleri yerine getirir.
Anayasa Mahkemesinin, Yüce Divan sıfatiyle yargılamasında savcılık görevini
Cumhuriyet Başsavcısı yapar.
III. Yargılama ve Çalışma Usûlü
Madde 148- (15.3.1973-1699) (46) Anayasa Mahkemesinin kuruluşu ve yargılama
usulleri kanunla; Mahkemenin çalışma tarzı ve üyeleri arasındaki işbölümü kendi
yapacağı İçtüzükle düzenlenir.
Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan sıfatiyle baktığı dâvalar ile siyasî partilerin
kapatılması hakkındaki dâvalar dışındaki işleri, dosya üzerinde inceler. Ancak,
gerekli gördüğü hallerde, sözlü açıklamalarını dinlemek üzere ilgilileri
çağırır.
IV. İptâl Dâvası
a) Dâva Hakkı
Madde 149-(20.9.1971-1488)(47)Cumhurbaşkanı;Yasama Meclislerindeki siyasî parti
grupları ve Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunan siyasî partiler ile
son milletvekili
genel seçimlerinde muteber oy sayısının en az yüzde onunu olan siyasi partiler;
Yasama Meclislerinden birinin üye tamsayısının en az altıda biri tutarındaki
üyeleri; kendi varlık ve görevlerini ilgilendiren alanlarda Yüksek Hakimler
Kurulu, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay ve üniversiteler, kanunların veya
Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüklerinin veya bunların belirli madde ve
hükümlerinin Anayasaya aykırılığı iddiasiyle, Anayasa Mahkemesinde doğrudan
doğruya iptâl dâvası açabilirler.
--------------------------------------------------------------------------------
(45), (46) ve (47) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
b) Dâva Açma Süresi
Madde 150- Anayasa Mahkemesinde doğrudan doğruya iptâl dâvası açma hakkı, iptâli
istenen kanunun veya İçtüzüğün Resmî Gazetede yayınlanmasından başlayarak doksan
gün sonra düşer.
c) Anayasaya Aykırılığın Diğer Mahkemelerde İleri Sürülmesi
Madde 151- (20.9.1971-1488)(48) Bir dâvaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak
bir kanunun hükümlerini Anayasaya aykırı görürse veya taraflardan birinin ileri
sürdüğü aykırılık iddiasının ciddî olduğu kanısına varırsa, Anayasa Mahkemesinin
bu konuda vereceği karara kadar dâvayı geri bırakır.
Mahkeme, Anayasaya aykırılık iddiasını ciddi görmezse bu iddia, temyiz merciince
esas hükümle birlikte karara bağlanır.
Anayasa Mahkemesi, işin kendisine gelişinden başlamak üzere altı ay içinde
kararını verir ve açıklar.
Bu süre içinde karar verilmezse, mahkeme, Anayasaya aykırılık iddiasını, kendi
kanısına göre çözümliyerek dâvayı yürütür. Ancak, Anayasa Mahkemesinin kararı,
esas hakkındaki karar kesinleşinceye kadar gelirse, mahkemeler buna uymak
zorundadır.
V.Anayasa Mahkemesinin Kararları
Madde 152- (20.9.1971-1488) (49) Anayasa Mahkemesinin kararları kesindir.
Kararlar, gerekçesi yazılmadan açıklanamaz.
Anayasa Mahkemesince, Anayasaya aykırı olduğundan iptâline karar verilen kanun
veya İçtüzük veya bunların iptâl edilen hükümleri, gerekçeli kararın Resmî
Gazetede yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar. Gereken hallerde, Anayasa
Mahkemesi, iptâl hükmünün yürürlüğe gireceği tarihi ayrıca kararlaştırabilir. Bu
tarih kararın Resmî Gazete’de yayımlandığı günden başlayarak bir yılı geçemez.
İptal kararı geriye yürümez.
Anayasa Mahkemesi, diğer mahkemelerden gelen Anayasaya aykırılık iddiaları
üzerine verdiği hükümlerin, olayla sınırlı ve yalnız tarafları bağlayıcı
olacağına da karar verebilir.
Anayasa Mahkemesi kararları, Resmi Gazetede hemen yayımlanır ve Devletin yasama,
yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzel kişileri
bağlar.
DÖRDÜNCÜ KISIM
ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER
I. Devrim Kanunlarının Korunması
Madde 153- Bu Anayasanın hiçbir hükmü, Türk toplumunun çağdaş uygarlık
seviyesine erişmesi ve Türkiye Cumhuriyetinin lâiklik niteliğini koruma amacını
güden aşağıda gösterilen Devrim kanunlarının, bu Anayasanın halkoyu ile kabûl
edildiği tarihte yürürlükte bulunan hükümlerinin Anayasaya aykırı olduğu
şeklinde anlaşılamaz ve yorumlanamaz:
1. 3 Mart 1340 tarihli ve 430 sayılı Tevhidi Tedrisat Kanunu;
2. 25 Teşrinisâni 1341 tarihli ve 671 sayılı Şapka İktisası hakkında Kanun;
--------------------------------------------------------------------------------
(48) ve (49) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
3. 30 Teşrinisâni 1341 tarihli ve 677 sayılı Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin
Seddine ve Türbedarlıklar ile Bir Takım Unvanların Men ve İlgasına dair Kanun;
4. 17 Şubat 1926 tarihli ve 743 sayılı Türk Kanunu Medenîsiyle kabûl edilen,
evlenme akdinin evlendirme memuru tarafından yapılacağına dair medenî nikah
esası ile aynı Kanunun 110 uncu maddesi hükmü;
5. 20 Mayıs 1928 tarihli ve 1288 sayılı Beynelmilel Erkamın Kabûlü hakkında
Kanun;
6. 1 Teşrinisâni 1928 tarihli ve 1353 sayılı Türk Harflerinin Kabûl ve Tatbiki
hakkında Kanun;
7. 26 Teşrinisâni 1934 tarihli ve 2590 sayılı Efendi, Bey, Paşa gibi lâkap ve
Unvanların Kaldırıldığına dair Kanun;
8. 3 Kânunuevvel 1934 tarihli ve 2596 sayılı Bazı Kisvelerin Giyilemiyeceğine
dair Kanun.
II. Diyanet İşleri Başkanlığı
Madde 154- Genel idare içinde yer alan Diyanet İşleri Başkanlığı özel kanununda
gösterilen görevleri yerine getirir.
BEŞİNCİ KISIM
GEÇİCİ HÜKÜMLER
I. T.B.M.M.’nin Seçilmesi ve Toplanması
a) Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu Seçimlerinin Birlikte Yapılacağı; İlk
Toplantı Günü
Geçici Madde 1- Bu Anayasaya göre kurulan Millet Meclisiyle Cumhuriyet
Senatosunun seçimleri aynı günde yapılır.
Seçim sonucunun Yüksek Seçim Kurulunca ilânını tâkibeden beşinci gün, her iki
Meclis kendiliğinden, Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisi binasında saat
15.00’de birlikte toplanır. Bu toplantıya en yaşlı milletvekili başkanlık eder.
Bu toplantıda, önce Cumhuriyet Senatosu üyeleri ve sonra milletvekilleri
andiçerler.
b) Cumhuriyet Senatosunun Kurulması
Geçici Madde 2- Bu Anayasa göre kurulacak Cumhuriyet Senatosunun ilk genel
seçimleri, genel oyla seçilecek olan bütün üyelikler için yapılır.
Cumhuriyet Senatosu, Cumhurbaşkanınca seçilmesi gereken onbeş üyenin seçiminden
önce hukuki varlık kazanır. Cumhurbaşkanı, bu üyeleri, kendi seçiminden
başlayarak bir ay içinde seçer.
c) Geçici İçtüzük
Geçici Madde 3- Bu Anayasa göre kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisinin, Millet
Meclisinin ve Cumhuriyet Senatosunun toplantı ve çalışmaları için, kendi
İçtüzükleri yapılıncaya kadar, Türkiye Büyük Millet Meclisinin 27 Ekim 1957
tarihinden önce yürürlükte olan İçtüzüğü hükümleri uygulanır.
II. Kurucu Meclis, Milli Birlik Komitesi ve Temsilciler Meclisinin Hukukî
Varlıklarının Sona Ermesi; Devrim Tasarrufları
Geçici Madde 4- Bu Anayasaya göre kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisinin
toplanmasıyla, 20 Nisan 1340 tarihli ve 491 sayılı Teşkilâtı Esasiye Kanununa ve
12 Haziran 1960 tarihli ve 1 sayılı Kanunla 13 Aralık 1960 tarihli ve 157 sayılı
Kanuna göre kurulan Kurucu Meclisin, Millî Birlik Komitesinin ve Temsilciler
Meclisinin hukukî varlıkları sona erer ve bunlar kendiliğinden dağılmış olurlar.
27 Mayıs 1960 tarihinden itibaren Kurucu Meclisin toplandığı 6 Ocak 1961
tarihine kadar yasama yetkisini ve yürütme görevini Türk Milleti adına kullanmış
bulunan Milli Birlik Komitesinin ve Devrim Hükümetlerinin karar ve
tasarruflarından ve bunların, idarece veya yetkili kılınan organ ve mercilerce
uygulanmasından dolayı, karar alanlar, tasarrufta bulunanlar ve uygulıyanlar
hakkında cezaî veya malî veya hukukî sorumluluk iddiası ileri sürülemez ve bu
maksatla herhangi bir yargı merciine başvurulamaz.
Normal demokratik rejimi bütün teminatı ile kurmak amacıyla gerçekleştirilen ve
yürütülen 27 Mayıs 1960 Devrim tarihinden 6 Ocak 1961 tarihine kadar çıkarılan
kanunlar, Türkiye Cumhuriyetinin diğer kanunlarının değiştirilmesi ve
kaldırılmasında uygulanan kurallara göre değiştirilebilir veya kaldırılabilir.
Ancak, bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde
iptal davası açılamıyacağı gibi, itiraz yoluyla dahi mahkemelerde Anayasaya
aykırılık iddiası ileri sürülemez.
27 Mayıs 1960 dan 6 Ocak 1961 tarihine kadar çıkarılan kanunların, yapılmış
tasarrufların ve alınmış kararların değiştirilmesi veya kaldırılması hallerinde
de 2’nci fıkra hükmü saklıdır.
III. Cumhurbaşkanı Seçimi
Geçici Madde 5- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin and içtikleri
toplantının ertesi günü Cumhurbaşkanı seçimi yapılır.
Cumhurbaşkanının seçilmesiyle, 12 Haziran 1960 tarihli ve 1 sayılı Kanunla kabul
edilmiş olan Devlet Başkanının görevi kendiliğinden sona erer.
IV. Bakanlar Kurulunun Kurulması
Geçici Madde 6- Bu Anayasanın 102 nci maddesine göre yeni Bakanlar Kurulunca, 12
Haziran 1960 tarihli ve 1 sayılı Kanuna göre kurulan ve iş başında olan Bakanlar
Kurulunun görevi kendiliğinden sona erer.
V. Anayasanın Kabul Ettiği Organ, Kurum ve Kurullar
a) Yeni Organ, Kurum ve Kurulların Kurulması
Geçici Madde 7- Bu Anayasa ile kabûl edilmiş olan yeni organ, kurum ve
kurulların kuruluş ve işleyişleriyle ilgili kanunlar, Türkiye Büyük Millet
Meclisinin ilk toplantısından başlıyarak en geç altı ay içinde ve bu Anayasa ile
konulması emredilen diğer kanunlar da en geç iki yıl içinde çıkarılır.
b) Eski Organ, Kurum ve Kurulların Durumu
Geçici Madde 8- Bu Anayasaya göre kurulacak organ, kurum ve kurullar, kuruluş
kanunları yürürlüğe konularak görevlerine başlayıncaya kadar, bu konulardaki
hükümlerin uygulanmasına devam olunur.
c) Eski Kanunların Anayasaya Aykırılığı İddiası
Geçici Madde 9- Anayasa Mahkemesinin görevine başladığının Resmi Gazeteyle
yayınlanmasından önce, mahkemelerde kanunların Anayasaya aykırılığı iddiası
ileri sürülemez ve mahkemelerce de kanunların Anayasaya aykırılığına dayanılarak
karar verilemez.
Anayasa Mahkemesinin görevine başladığı tarihte yürürlükte olan herhangi bir
kanun hakkında, bu Anayasaya aykırılığı iddiasıyla iptâl dâvası açılabilir. Bu
halde iptâl dâvası açma hakkı, Anayasa Mahkemesinin görevine başladığının Resmi
Gazeteyle yayımlandığı tarihten itibaren altı ay sonra düşer.
VI. İlk Cumhuriyet Senatosunda Adçekme
Geçice Madde 10- Cumhuriyet Senatosunun genel oyla ve Cumhurbaşkanınca seçilen
üyelerinin yenilenmesi hakkındaki 73 üncü maddesinin 2 nci fıkrası hükmünün
uygulanmasını sağlamak amacıyla, bunların seçiminden iki yıl sonra yapılacak
seçimlerle yenilenecek olanları tesbit etmek üzere, bu seçimden iki ay önce
adçekmeye başvurulur; dört yıl sonra yapılacak seçimle yenilenecek olan üyelerin
tesbiti için, aynı esasa uyularak adçekelir; ancak, ikinci yıl sonunda seçilmiş
olan üyeler bu adçekmeye girmez.
Cumhuriyet Senatosu Başkanı hakkında adçekme işlemi uygulanmaz.
İlk Cumhuriyet Senatosu seçiminden iki ve dört yıl sonra yapılacak seçimler
hakkında da, Cumhuriyet Senatosu seçimleriyle ilgili kanun hükümleri uygulanır.
VII. Affedilenlerin Seçilme Yeterliği
Geçici Madde 11- (50)
Yenileme Seçiminin Geriye Bırakılması
Geçici Madde 12- (51) 7 Haziran 1970 tarihinde yapılması gereken Cumhuriyet
Senatosu yenileme seçimleri, Anayasanın 73 üncü maddesinde yapılan değişiklik
sebebiyle geriye bırakılmıştır.
Geçici Madde 13- (52) Cumhuriyet Senatosu üyelerinden üçte birinin yenilenmesi
ve Cumhuriyet Senatosu ile Millet Meclisinde boş bulunan üyelikler için 10 Ekim
1971 gününde yapılacak seçimler, 12 Ekim 1973’de yapılması gereken
milletvekilleri genel seçimiyle birlikte yapılmak üzere ertelenmiştir.
Cumhuriyet Senatosu üyelerinden süresi dolanların üyelik sıfatları, seçim
yapılıncaya kadar devam eder.
Cumhurbaşkanınca seçilen üyelerden süresi dolanlar hakkında 73 üncü maddenin 5
inci fıkrası hükmü uygulanmaya devam olunur.
Geçici Madde 14- (52) Bu Anayasa değişikliklerinin yürürlüğe girdiği tarihte
Yargıtay Birinci Başkanlığı ile Cumhuriyet Başsavcılığı görevlerinde
bulunanlardan bu görevlerde 4 yılını doldurmuş olanların yerleri için, yürürlük
tarihinden itibaren bir ay içinde yeni seçim yapılır.
Yargıtayın kuruluşu, işleyişi, Başkan ve üyelerinin ve diğer mensuplarının
nitelikleri ve İkinci Başkanlarının Seçim usulleri hakkındaki Kanun, Anayasa
değişikliklerinin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı ay içinde çıkarılır.
Bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihte, Yargıtay İkinci Başkanlığında dört yılını
doldurmuş olanların yerleri için, yürürlük tarihinden itibaren bir ay içinde
yeni seçim yapılır.
Geçici Madde 15- (52) Bu Anayasa değişikliklerinin yürürlüğe girdiği tarihte
Danıştay Başkanlığı ve Başkanun sözcülüğü görevlerinde bulunanlardan bu
görevlerde dört yılını doldurmuş olanların yerleri için yürürlük tarihinden
itibaren bir ay içinde yeni seçim yapılır.
Anayasanın 114 ve 140 ıncı maddelerinde yapılan değişiklik gereğince, 521 sayılı
Danıştay Kanunu, Anayasa değişikliklerinin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren
altı ay içinde değiştirilir. Bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihte Danıştay Daire
Başkanlığında dört yılını doldurmuş olanların yerleri için, yürürlük tarihinden
itibaren bir ay içinde seçim yapılır.
--------------------------------------------------------------------------------
(50), (51) ve (52) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
Danıştay Başkanlığı ile Başkanın sözcülüğüne ve daire başkanlığına yeniden
seçilemeyenler Danıştay üyesi olurlar.
Geçici Madde 16- (52) Bu Anayasa değişikliğinin yürürlüğe girdiği tarihte
Yargıtay İkinci Cumhuriyet Başsavcılığı veya Yargıtay Cumhuriyet Savcılığı
görevlerinde bulunanlar Yargıtay üyesi olurlar.
Bunlara ait kadrolar da Yargıtaya, üye kadrosu olarak geçer.
45 sayılı Yüksek Hakimler Kurulu Kanununda gerekli değişiklikler yapılıncaya
kadar, Cumhuriyet Başsavcılığı bölümleriyle Yüksek Savcılar Genel Kurulu ve
bölümleri ve bunlara mensubolanlar görevlerine devam ederler.
Geçici Madde 17- (52) Anayasanın 46 ve 119 uncu maddelerinde yapılan
değişikliklerin yürürlüğe girdiği tarihte 624 sayılı Kanuna dayanılarak kurulmuş
olan kamu hizmetlileri sendikalarının faaliyeti sona erer.
Kamu hizmetlileri kuruluşlarının kuruluşuna ve sendikaların varlıklarının bu
kuruluşlara intikâline ait hükümler kanunla düzenlenir. Kanun, Anayasa
değişikliklerinin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı ay içinde çıkarılır.
Geçici Madde 18- (52) Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 134, 138, 140 ve 141 inci
maddeleri gereğince, askerî yargı ile ilgili kanunlar, bu kanunun yürürlüğe
girdiği tarihten itibaren altı ay içinde değiştirilir.
Yukarıdaki fıkraya göre çıkarılacak yeni kanunların gerektirdiği seçim ve
atamalar, bu kanunların yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir ay içinde
yapılır.
Geçici Madde 19- (52) Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 137 nci maddesinde sözü
geçen Yüksek Savcılar Kurulunun kuruluşu ve çalışma usulleri ile ilgili kanun,
bu Anayasa değişikliğinin yürürlüğe girmesinden itibaren altı ay içinde
çıkarılır.
Yukarıdaki fıkrada belirtilen kanunun yürürlüğe girmesine kadar 2556 ve 45
sayılı kanunların değişiklik ve ekleriyle birlikte uygulanmasına devam olunur.
Geçici Madde 20- (52) 45 sayılı Yüksek Hâkimler Kurulu Kanunu, Türkiye
Cumhuriyeti Anayasasının 143 ve 144 üncü maddelerinde yapılan değişiklik
gereğince, bu değişikliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı ay içinde
değiştirilir.
Yüksek Hâkimler Kurulunun mevcut üyelerinin görev süresi, 45 sayılı Yüksek
Hâkimler Kurulu Kanununun değişik şekline göre yapılacak seçim sonuçlarının
kesinleşmesi tarihine kadar devam eder.
Geçici Madde 21- (52) Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında yapılan değişiklikler
veya bu Anayasaya eklenen hükümler gereğince kanunlarda yapılması zorunlu olan
ve geçici 13,14,15,16,17,18 ve 19 uncu maddelerin kapsamı dışında kalan diğer
kanunlar ve kanun değişiklikleri, bu Anayasa değişikliklerinin yürürlüğe girdiği
tarihten itibaren bir yıl içinde tamamlanır.
Geçici Madde 22- (53) Sıkıyönetimin kaldırdığı tarihte sıkıyönetim
mahkemelerinde görülmekte bulunan dâvalar sonuçlandırılıncaya kadar bu
mahkemelerin görev ve yetkileri
--------------------------------------------------------------------------------
(52) ve (53) no’lu dipnotlar Anayasa metninin sonundadır.
devam eder. Kamu dâvası açılmamış dosyalar ile duruşmanın tatiline karar
verilmiş dâvalar durumlarına, niteliklerine ve kanun hükümlerine göre görevli ve
yetkili mercilere verilir.
Geçici Madde 23- (53) 1 Kasım 1972 tarihinde TBMM’de grubu bulunup da 30 Mart
1973 tarihine kadar grubunu muhafaza etmiş ve Milletvekili Genel Seçimlerine
katılma niteliği kazanmış olan siyasî partilere de Anayasanın 56 ncı
maddesindeki şartlar aranmaksızın, kanunun öngördüğü ölçüye göre Devletçe yardım
yapılır.
ALTINCI KISIM
SON HÜKÜMLER
I. Anayasa Değiştirilmesi
Madde 155- Anayasanın değiştirilmesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam
sayısının en az üçte biri tarafından yazıyla teklif edilebilir. Anayasanın
değiştirilmesi hakkındaki teklifler ivedilikle görüşülemez. Değiştirme
teklifinin kabûlü, Meclislerin ayrı ayrı üye tamsayılarının üçte iki
çoğunluğunun oyuyla mümkündür.
Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki tekliflerin görüşülmesi ve kabûlü, 1 inci
fıkradaki kayıtlar dışında, kanunların görüşülmesi ve kabulü, 1 inci fıkradaki
kayıtlar dışında, kanunların görüşülmesi ve kabulü hakkındaki hükümlere tabidir.
II. Başlangıç ve Kenar Başlıklar
Madde 156- Bu Anayasanın dayandığı temel görüş ve ilkeleri belirten Başlangıç
Kısmı, Anayasa metnine dâhildir.
Madde kenar başlıkları, sadece ilgili oldukları maddelerin konusunu ve maddeler
arasındaki sıralanma ve bağlantıyı gösterir. Bu başlıklar, Anayasa metninden
sayılmaz.
III. Anayasanın Yürürlüğe Girmesi
Madde 157- Bu Anayasa, halkoyuna sunulup, kabûl edilince Türkiye Cumhuriyetinin
Anayasası olur ve halkoyu sonuçlarıyla beraber derhal Resmi Gazetede yayınlanır.
Bu Anayasanın Türkiye Büyük Millet Meclisinin kuruluşu, seçimi ve toplanması ile
ilgili hükümleri, 1 inci fıkraya göre yayınlanması ile; diğer hükümleri, Türkiye
Büyük Millet Meclisinin seçilmesi ile, geçici maddelerde belirtilen esaslara
göre yürürlüğe girer.
--------------------------------------------------------------------------------
(53) no’lu dipnot Anayasa metninin sonundadır.
--------------------------------------------------------------------------------
N O T :
Anayasada yedi kez değişiklik yapılmıştır:
1)1188 sayılı ve 6.11.1969 günlü kanun (R.G. 12.11.1969 – 13349)
2) 1254 sayılı ve 17.4.1970 günlü kanun (R.G. 22.4.1970 – 13478)
3) 1255 sayılı ve 17.4.1970 günlü kanun (R.G. 22.4.1970 – 13478)
4) 1421 sayılı ve 30.6.1971 günlü kanun (R.G. 2.7.1970 – 13883)
5) 1488 sayılı ve 20.9.1971 günlü kanun (R.G. 22.9.1971 – 13964)
6) 1699 sayılı ve 15.3.1973 günlü kanun (R.G. 20.3.1973 – 14482)
7) 1801 sayılı ve 16.4.1974 günlü kanun (R.G. 22.4.1974 – 14866)
--------------------------------------------------------------------------------
DİPNOTLAR
(1) Maddenin ilk şekli:
M.Temel hakların özü.
Madde 11- Temel hak ve hürriyetler, Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olarak
ancak kanunla sınırlanabilir.
Kanun, kamu yararı, genel ahlâk, kamu düzeni, sosyal adâlet ve millî güvenlik
gibi sebeplerle de olsa bir hakkın ve hürriyetin özüne dokunamaz.
(2) Maddenin ilk şekli:
Madde 15- Özel hayatın gizliliğine dokunulamaz. Adlî kovuşturmanın gerektirdiği
istisnalar saklıdır.
(3) Maddenin ilk şekli:
Madde 19- Herkes, vicdan ve dinî inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir.
Kamu düzenine veya genel ahlâka veya bu amaçlarla çıkarılan kanunlara aykırı
olmıyan ibâdetler, dinî âyîn ve törenler serbesttir.
Kimse, ibâdete, dini âyîn ve törenlere katılmaya, dinî inanç ve kanaatlarını
açıklamaya zorlanamaz. Kimse, dinî inanç ve kanaatlarından dolayı kınanamaz.
Din eğitim ve öğrenimi, ancak kişilerin kendi isteğine ve küçüklerin de kanuni
temsilcilerinin isteğine bağlıdır.
Kimse, Devletin sosyal, iktisâdî, siyasî veya hukûkî temel düzenini, kısmen de
olsa, din kurallarına dayandırma veya siyasî veya şahsî çıkar veya nüfuz sağlama
amacıyla, her ne suretle olursa olsun, dinî veya din duygularını yahut dince
kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz. Bu yasak dışına
çıkan veya başkasını bu yolda kışkırtanlar kanuna göre cezalandırılır;
dernekler, yetkili mahkemece ve siyasî partiler Anayasa Mahkemesince temelli
kapatılır.
(4) Maddenin ilk şekli:
Madde 22- Basın hürdür; sansür edilemez.
Devlet, basın ve haber alma hürriyetini sağlıyacak tedbirleri alır.
Basın ve haber alma hürriyeti, ancak millî güvenlik veya genel ahlâkı korumak,
kişilerin haysiyet, şeref ve haklarına tecavüzü, suç işlemeye kışkırtmayı
önlemek ve yargı görevinin amacına uygun olarak yerine getirilmesini sağlamak
için kanunla sınırlanabilir.
Yargı görevinin amacına uygun olarak yerine getirilmesi için, kanunla
belirtilecek sınırlar içinde hâkim tarafından verilecek kararlar saklı olmak
üzere, olaylar hakkında yayın yasağı konamaz.
Türkiye’de yayımlanan gazete ve dergilerin toplatılması, bu tedbirlerin
uygulanacağını kanunun açıkça gösterdiği suçların işlenmesi halinde ve ancak
hâkim kararıyla olabilir.
Türkiye’de yayımlanan gazete ve dergiler, ancak 57 nci maddede belirtilen
fiillerden mahkûm olma halinde mahkeme kararıyla kapatılabilir.
(5) Maddenin ilk şekli:
Madde 26- Kişiler ve siyasî partiler, kamu tüzel kişileri elindeki basın dışı
haberleşme ve yayın araçlarından faydalanma hakkına sahiptir. Bu faydalanmanın
şartları ve usûlleri, demokratik esaslara ve hakkaniyet ölçülerine uygun olarak
kanunla düzenlenir. Kanun, halkın bu araçlarla haber almasını, düşünce ve
kanaatlara ulaşmasını ve kamu oyunun serbestçe oluşumunu köstekleyici
kayıtlamalar koyamaz.
(6) Maddenin ilk şekli:
Madde 29- Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Bu hak,
ancak kamu düzenini veya genel ahlakı korumak için kanunla sınırlanabilir.
(7) Maddenin ilk şekli:
Madde 30- Suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçmayı
veya delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla veya
bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunla gösterilen diğer hallerde hâkim
kararıyla tutuklanabilir. Tutukluluğun devamına karar verilebilmesi aynı
şartlara bağlıdır.
Yakalama, ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde
yapılabilir; bunun şartlarını kanun gösterir.
Yakalanan veya tutuklanan kimselere, yakalama veya tutuklama sebeplerinin ve
haklarındaki iddiaların yazılı olarak hemen bildirilmesi gerekir.
Yakalanan veya tutuklanan kimse, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi
için gerekli süre hariç, yirmidört saat içinde hakim önüne çıkarılır ve bu süre
geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun kılınamaz.
Yakalanan veya tutuklanan kimse, hakim önüne çıkarılınca durum hemen yakınlarına
bildirilir.
Bu esaslar dışında işleme tabi tutulan kimselerin uğrayacakları her türlü
zararlar kanuna göre Devletçe ödenir
(8) Bu fıkra 1488 sayılı kanunla eklenmiş ve 1699 sayılı kanunla
değiştirilmiştir.
1488 sayılı Kanunla eklenen fıkra metni:
“Yakalanan veya tutuklanan kimse tutuklama yerine en yakın mahkemeye
gönderilmesi için gerekli süre hariç kırksekiz saat ve kanunun açıkca belli
ettiği hallerde toplu olarak işlenen suçlarda yedi gün içinde hâkim önüne
çıkarılır ve bu süre geçtikten sonra hâkim kararı olmaksızın hürriyetinden
yoksun kılınamaz. Yakalanan veya tutuklanan kimse, hâkim önüne çıkarılınca durum
hemen yakınlarına bildirilir.”
(9) Bu fıkra, 1488 sayılı kanunla eklenmiştir.
(10) Maddenin ilk şekli:
Madde 32- Hiç kimse, tabii hâkiminden başka bir merci önüne çıkarılamaz.
Bir kimseyi tabii hâkiminden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran
yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz.
(11) Maddenin ilk şekli:
Madde 38- Devlet ve kamu tüzel kişileri, kamu yararının gerektirdiği hallerde,
gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz
malların, kanunda gösterilen esas ve usullere göre, tamamını veya bir kısmını
kamulaştırmaya veya bunlar üzerinde idari irtifaklar kurmaya yetkilidir.
Çiftçinin topraklandırılması, ormanların devletleştirilmesi, yeni orman
yetiştirilmesi ve iskân projelerinin gerçekleştirilmesi amaçlarıyla
kamulaştırılan toprak bedellerinin ödeme şekli kanunla gösterilir. Kanunun
taksitle ödemeyi öngördüğü hallerde, ödeme süresi on yılı aşamaz. Bu takdirde
taksitler eşit olarak ödenir ve kanunla gösterilen faiz haddine bağlanır.
Kamulaştırılan topraktan o toprağı doğrudan doğruya işleten çiftçinin
hakkaniyetli ölçüler içerisinde geçinebilmesi için zaruri olan ve kanunla
gösterilen kısmının ve küçük çiftçinin kamulaştırılan toprağının bedeli herhalde
peşin ödenir.
(12) [....] arasındaki bir ve ikinci fıkralar Anayasa Mahkemesinin 12.10.1976
gün ve E.1976/38, K.1976/46 sayılı kararı ile iptal edilmiştir (R.G.
20.1.1977-15825.M.).
(13) Maddenin ilk şekli:
Madde 46- Çalışanlar ve işverenler, önceden izin almaksızın, sendikalar ve
sendika birlikleri kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten ayrılma
hakkına sahiptirler.
İşçi niteliği taşımayan kamu hizmeti görevlilerinin bu alandaki hakları kanunla
düzenlenir.
Sendika ve sendika birliklerinin tüzükleri, yönetim ve işleyişleri demokratik
esaslara aykırı olamaz.
(14) Maddenin ilk şekli:
Madde 56- Vatandaşlar, siyasî parti kurma ve usûlüne göre partilere girme ve
çıkma hakkına sahiptir.
Siyasî partiler, önceden izin almadan kurulur ve serbestçe faaliyette
bulunurlar.
Siyasî partiler, ister iktidarda ister muhalefette olsunlar, demokratik siyasi
hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır.
(15) Maddenin ilk şekli:
Madde 57- Siyasî partilerin tüzükleri, programları ve faaliyetleri, insan hak ve
hürriyetlerine dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyet ilkelerine ve Devletin
ülkesi ve milletiyle bölünmezliği temel hükmüne uygun olmak zorundadır. Bunlara
uymıyan partiler temelli kapatılır. Siyasî partiler, gelir kaynakları ve
giderleri hakkında Anayasa Mahkemesine hesap verirler.
Partilerin iç çalışmaları, faaliyetleri, Anayasa Mahkemesine ne suretle hesap
verecekleri ve bu Mahkemece malî denetimlerinin nasıl yapılacağı, demokrasi
esaslarına uygun olarak kanunla düzenlenir.
Siyasî partilerin kapatılması hakkındaki davalara Anayasa Mahkemesinde bakılır
ve kapatma kararı ancak bu Mahkemece verilir.
(16) Maddenin ilk şekli:
V. Milli Savunma Hak ve Ödevi
Madde 60- Yurt savunmasına katılma, her Türkün hakkı ve ödevidir. Bu ödev ve
askerlik yükümü kanunla düzenlenir.
(17) Maddenin ilk şekli:
Madde 61- Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, malî gücüne göre, vergi
ödemekle yükümlüdür.
Vergi, resim ve harçlar ve benzeri maîi yükümler ancak kanunla konulur.
(18) Maddenin ilk şekli:
Madde 64- Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak, Devletin bütçe ve kesin hesap
kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek, para basılmasına, genel ve özel af
ilanına, mahkemelerce verilip kesinleşen ölüm cezalarının yerine getirilmesine
karar vermek, Türkiye Büyük Millet Meclisinin yetkilerindendir.
(19) Bu maddenin 2. fıkrasında yer alan “affa uğramış olsalar da” deyimi, 1188
sayılı Kanunla maddeden çıkarılmıştır. Bu değişiklik Anayasa Mahkemesinin
E.70/1, K.70/31 sayılı ve 16.6.1970 günlü kararı ile şekil yönünden iptal
edilmiştir. 1801 sayılı Kanun ile sözkonusu deyim yeniden madde metninden
çıkarılmıştır.
(20) Maddenin ilk şekli:
Madde 73- Cumhuriyet Senatosu üyeliğinin süresi altı yıldır. Süresi biten üyeler
yeniden seçilebilir.
Cumhuriyet Senatosunun genel oyla ve Cumhurbaşkanınca seçilen üyelerinin üçte
biri her iki yılda bir yenilenir.
Cumhurbaşkanınca seçilen üyelerin süresi biter veya bu üyeliklerde herhangi bir
sebeple boşalma olursa, Cumhurbaşkanı, bir ay içinde yeni üyeleri seçer.
Boşalan bir üyeliğe seçilen kimse, yerine seçildiği üyenin süresini tamamlar.
(21) Maddenin ilk şekli:
Madde 82- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin ödenek ve yollukları kanunla
düzenlenir. Ödeneğin aylık tutarı birinci derecedeki Devlet memurunun aylığını;
yolluk da ödeneğin yarısını aşamaz.
Ödenek ve yollukların en çok üç aylığı önceden ödenebilir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin aylık ve ödeneklerine her ne suretle
olursa olsun yapılacak zam ve ilaveler, ancak bu zam ve ilaveleri takibeden
milletvekilleri genel seçiminden sonra uygulanır.
(22) Maddenin ilk şekli:
Madde 89- Gensoru yetkisi yalnız Millet Meclisinindir.
Milletvekillerince veya bir siyasi parti grubunca verilen gensoru önergesinin
gündeme alınıp alınmayacağı, verilişinden sonraki ilk birleşimde görüşülür. Bu
görüşmede, ancak önerge sahibi veya önerge sahiplerinden biri, siyasi parti
grupları adına birer milletvekili, Bakanlar Kurulu adına Başbakan veya bir Bakan
konuşabilir.
Gündeme alma kararı ile birlikte gensorunun görüşülme günü de belli edilir.
Gensorunun görüşülmesi, gündeme alma kararı tarihinden başlayarak iki gün
geçmedikçe yapılamaz ve yedi günden sonraya bırakılamaz.
Gensoru görüşmeleri sırasında üyelerin verecekleri gerekçeli güvensizlik
önergeleri veya Bakanlar Kurulunun güven isteği, bir tam gün geçtikten sonra
oylanır.
Bakanlar Kurulunun veya bir Bakanın düşürülebilmesi, üye tamsayısının salt
çoğunluğuyla olur.
(23) Maddenin ilk şekli:
Madde 110- Başkomutanlık, Türkiye Büyük Millet Meclisinin mânevî varlığından
ayrılmaz ve Cumhurbaşkanı tarafından temsil olunur. Millî güvenliğin
sağlanmasından ve Silahlı Kuvvetlerin savaşa hazırlanmasından, Türkiye Büyük
Millet Meclisine karşı, Bakanlar Kurulu sorumludur.
Genelkurmay Başkanı, Silahlı Kuvvetlerin komutanıdır.
Genelkurmay Başkanı, Bakanlar Kurulunun teklifi üzerine, Cumhurbaşkanınca
atanır; görev ve yetkileri kanunla düzenlenir. Genelkurmay Başkanı, bu görev ve
yetkilerinden dolayı Başbakana karşı sorumludur.
(24) Maddenin ilk şekli:
Madde 111- Milli Güvenlik Kurulu kanunun gösterdiği Bakanlar ile Genelkurmay
Başkanı ve Kuvvet temsilcilerinden kuruludur.
Milli Güvenlik Kuruluna Cumhurbaşkanı Başkanlık eder; bulunmadığı zaman, bu
görevi Başbakan yapar.
Milli Güvenlik Kurulu, millî güvenlik ile ilgili kararların alınmasında ve
koordinasyonun sağlanmasında yardımcılık etmek üzere, gerekli temel görüşleri
Bakanlar Kuruluna bildirir.
(25) Maddenin ilk şekli:
c) Yargı Denetimi
Madde 114- İdarenin hiçbir eylem ve işlemi, hiçbir halde, yargı mercilerinin
denetimi dışında bırakılamaz.
İdarenin işlemlerinden dolayı açılacak davalarda süre aşımı, yazılı bildirim
tarihinden başlar.
İdare, kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür.
(26) Maddenin ilk şekli:
c) Memurların Siyasi Partilere Girememesi
Madde 119- Memurlar ve kamu iktisadi teşebbüslerinin yönetim ve denetim
işlerinde çalışanlar ve kamu yararına çalışan derneklerden özel gelir kaynakları
ve özel imkanları kanunla sağlanmış olanların merkez kurullarında görev alanlar,
siyasi partilere üye olamazlar. Memurlar ve kamu iktisadi teşebbüslerinde
çalışanlar, görevlerini yerine getirirken, vatandaşlar arasında siyasi
kanaatlarından dolayı herhangi bir ayırım yapamazlar.
Bu esaslara aykırı hareketleri mahkeme hükmiyle sabit olanlar, kamu hizmetinden
temelli çıkarılır.
(27) Maddenin ilk şekli:
IV. Özerk kuruluşlar
Madde 120- Üniversiteler, ancak Devlet eliyle ve kanunla kurulur. Üniversiteler,
bilimsel ve idari özerkliğe sahip kamu tüzel kişileridir. Üniversiteler,
kendileri tarafından seçilen yetkili öğretim üyelerinden kurulu organları eliyle
yönetilir ve denetlenir; özel kanuna göre kurulmuş Devlet Üniversiteleri
hakkındaki hükümler saklıdır.
Üniversite organları, öğretim üyeleri ve yardımcıları, Üniversite dışındaki
makamlarca, her ne suretle olursa olsun, görevlerinden uzaklaştırılamazlar.
Üniversite öğretim üyeleri ve yardımcıları serbestçe araştırma ve yayında
bulunabilirler.
Üniversitelerin kuruluş ve işleyişleri, organları ve bunların seçimleri, görev
ve yetkileri, öğretim ve araştırma görevlerinin Üniversite organlarınca
denetlenmesi, bu esaslara göre kanunla düzenlenir.
Siyasi partilere üye olma yasağı, Üniversite öğretim üyeleri ve yardımcıları
hakkında uygulanmaz. Ancak, bunlar partilerin genel merkezleri dışında yönetim
görevi alamazlar.
(28) Maddenin ilk şekli:
Madde 121- Radyo ve televizyon istasyonlarının idaresi, özerk kamu tüzel
kişiliği halinde, kanunla düzenlenir.
Her türlü radyo ve televizyon yayımları, tarafsızlık esaslarına göre yapılır.
Radyo ve televizyon idaresi, kültür ve eğitime yardımcılık görevinin
gerektirdiği yetkilere sahip kılınır.
Devlet tarafından kurulan veya Devletten mali yardım alan haber ajanslarının
tarafsızlığı esastır.
(29) Maddenin ilk şekli:
b) Sıkıyönetim
Madde 124- Savaş hali, savaşı gerektirecek bir durumun başgöstermesi, ayaklanma
olması veya vatan ve Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma olduğunu
gösterir kesin belirtilerin meydana çıkması sebebiyle, Bakanlar Kurulu, süresi
bir ayı aşmamak üzere, yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya her yerinde
sıkıyönetim ilan edebilir ve bunu hemen, Türkiye Büyük Millet Meclisinin
onamasına sunar. Meclis, gerekli gördüğü zaman,sıkıyönetim süresini
kısaltabileceği gibi, tamamiyle de kaldırabilir. Meclisler toplanık değilse,
hemen toplantıya çağırılır.
Sıkıyönetimin her defasında iki ayı aşmamak üzere uzatılması, Türkiye Büyük
Millet Meclisinin kararına bağlıdır. Bu kararlar, Meclislerin birleşik
toplantısında alınır.
Sıkıyönetim veya genel olarak savaş halinde, hangi hükümlerin uygulanacağı ve
işlemlerin nasıl yürütüleceği, hürriyetlerin nasıl kayıtlanacağı veya
durdurulacağı kanunla gösterilir.
(30) Maddenin ilk şekli:
II. Sayıştay; kamu iktisadi teşebbüslerinin denetlenmesi
Madde 127- Sayıştay, genel ve katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve giderleri
ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların
hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme,
denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir.
Sayıştayın kuruluşu, işleyişi, denetim usulleri, mensuplarının nitelikleri,
atanmaları, ödev ve yetkileri, hakları ve yükümleri ve diğer özlük işleri,
Başkan ve üyelerinin teminatı kanunla düzenlenir.
Kamu iktisadi teşebbüslerinin Türkiye Büyük millet Meclisince denetlenmesi
kanunla düzenlenir.
(31) Maddenin ilk şekli:
c) Ormanların korunması ve geliştirilmesi
Madde 131- Devlet, ormanların korunması ve ormanlık sahaların genişletilmesi
için gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır. Bütün ormanların gözetimi
Devlete aittir.
Devlet ormanları, kanuna göre Devletçe yönetilir ve işletilir. Devlet
ormanlarının mülkiyeti, yönetimi ve işletilmesi özel kişilere devrolunamaz. Bu
ormanlar, zamanaşımıyla mülk edinilemez ve kamu yararı dışında irtifak hakkına
konu olamaz.
Ormanlara zarar verebilecek hiçbir faaliyet ve eyleme müsaade edilemez.
Ormanlar içinde veya hemen yakınında oturan halkın kalkındırılması ve ormanı
koruma bakımından gerekirse, başka yere yerleştirilmesi kanunla düzenlenir.
Yanan ormanların yerinde yeni orman yetiştirilir ve bu yerlerde başka çeşit
tarım ve hayvancılık yapılamaz.
Orman suçları için genel af çıkarılamaz; ormanların tahribine yol açacak hiçbir
siyasi propaganda yapılamaz.
(32) Maddenin ilk şekli:
Madde 134- Hâkimlerin nitelikleri, atanmalar, hakları ve ödevleri, aylık ve
ödenekleri, meslekte ilerlemeleri, görevlerinin veya görev yerlerinin geçici
veya sürekli olarak değiştirilmesi, haklarında disiplin kovuşturması açılması ve
disiplin cezası verilmesi, görevleriyle ilgili suçlarından dolayı soruşturma
yapılmasına ve yargılanmalarına karar verilmesi, meslekten çıkarılmayı
gerektiren suçluluk veya yetersizlik halleri ve diğer özlük işleri, mahkemelerin
bağımsızlığı esasına göre, kanunla düzenlenir.
Hakimler altmışbeş yaşını bitirinceye kadar hizmet görürler. Askeri hakimlerin
yaş haddi kanunla belli edilir.
Hakimler, kanunla belirtilenlerden başka, genel ve özel hiçbir görev alamazlar
(33) Maddenin ilk şekli:
Madde 136- Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama
usulleri kanunla düzenlenir.
(34) Maddenin ilk şekli:
Madde 137- Kanun, Cumhuriyet Savcılarının ve Kanun sözcülerinin özlük işlerinde
ve görevlerini yapmalarında teminat sağlayıcı hükümler koyar.
Cumhuriyet Başsavcısı, Baş kanun sözcüsü ve Askeri Yargıtay Başsavcısı, yüksek
mahkemeler hakimleri hakkındaki hükümlere tabidir.
(35) Bu hüküm Anayasa Mahkemesinin 27.9.1977 gün ve E.1977/82 K. 1977/117 sayılı
kararı ile iptal edilmiştir. (RG. 14.1.1978-16169)
(36) Maddenin ilk şekli:
Madde 138- Askeri yargı, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafından
yürütülür. Bu mahkemeler, asker kişilerin askeri olan suçlarıyla, bunların asker
kişiler aleyhine veya askeri mahallerde yahut askerlik hizmet ve görevleri ile
ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevlidirler.
Askeri mahkemeler, asker olmayan kişileri, ancak özel kanunda belirtilen askeri
suçlarından dolayı yargılarlar.
Askeri mahkemelerin, savaş veya sıkıyönetim hallerinde hangi suçlar ve hangi
kişiler bakımından yetkili olduğu kanunla gösterilir.
Askeri mahkemelerde üyelerin çoğunluğunun hakimlik niteliğine sahib olması
şarttır.
Askeri yargı organlarının kuruluşu, işleyişi, askeri hakimlerin özlük işleri,
mahkemelerin bağımsızlığı hakimlik teminatı ve askerlik hizmetinin gereklerine
göre özel kanunla düzenlenir.
(37) Bu fıkra 1699 sayılı kanunla konmuştur. Bu cümle Anayasa Mahkemesinin
15.4.1975 gün ve E.73/19, K.75/87 sayılı kararı ile iptal edilmiştir. (Resmi
Gazete 26.2.1976-1551)
(38) Maddenin ilk şekli:
Madde 139- Yargıtay, adliye mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin son
inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli dâvalara da ilk ve son derece
mahkemesi olarak bakar.
Yargıtay Üyeleri Yüksek Hakimler Kurulunca, Yargıtay Birinci Başkanıyla İkinci
Başkanları ve Cumhuriyet Başsavcısı Yargıtay büyük genel kurulunca, üye
tamsayılarının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir.
Yargıtayın kuruluşu, işleyişi, Başkan ve üyelerinin ve diğer mensuplarının
nitelikleri kanunla düzenlenir.
(39) Maddenin ilk şekli:
Madde 140- Danıştay, kanunların başka idari yargı mercilerine bırakmadığı
konularda ilk derece ve genel olarak üst derece idare mahkemesidir.
Danıştay, idari uyuşmazlıkları ve davaları görmek ve çözümlemek, Bakanlar
Kurulunca gönderilen kanun tasarıları hakkında düşüncesini bildirmek, tüzük
tasarılarını ve imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerini incelemek ve kanunla
gösterilen diğer işleri yapmakla görevlidir. Danıştay Başkan ve üyeleriyle
Başkanun sözcüsü, kanunda gösterilen niteliklere sahip kimseler arasından,
Anayasa Mahkemesinin asıl ve yedek üyeliklerinden meydana gelen kurulca gizli
oyla ve üçte iki çoğunlukla seçilir. İlk iki oylamada çoğunluk sağlanamazsa,
salt çoğunlukla yetinilir.
Danıştay Başkan ve üyeleriyle Başkanın sözcüsünün seçimlerinde Bakanlar Kurulu
ile Danıştay genel kurulunca ayrı ayrı boş yer sayısı kadar aday gösterilir.
Danıştayın kuruluşu, işleyişi, yargılama usulleri, mensuplarının nitelikleriyle
atanmaları, hakları ve ödevleri, aylık ve ödenekleri, meslekte ilerlemeleri,
haklarında disiplin kovuşturması yapılması ve disiplin cezası uygulanması,
mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre kanunla
düzenlenir.
(40) Maddenin ilk şekli:
Madde 141- Askeri Yargıtay, askeri mahkemelerce verilen karar ve hükümlerin son
inceleme merciidir. Ayrıca, kanunla gösterilen askeri işlere ait belli davalara
ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. Askeri Yargıtay üyeleriyle Başsavcısı,
hakimlik niteliğine sahip kırk yaşını bitirmiş ve en az on yılı askeri hakimlik
veya askeri savcılık yapmış kimseler arasından, Askeri Yargıtay genel kurulunun
üye tamsayısının salt çoğunluğuyla boş yerin üç misli olarak gösterdiği adaylar
arasından Cumhurbaşkanınca seçilir.
Askeri Yargıtay, Başkanlarını kendi üyeleri arasından seçer. Askeri Yargıtayın
kuruluşu, işleyişi, yargılama usulleri, üyeler hakkındaki disiplin işleri,
mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre, kanunla
düzenlenir.
(41) Maddenin ilk şekli:
Madde 143- Yüksek Hakimler Kurulu, onsekiz asıl ve beş yedek üyeden kuruludur.
Bu üyelerden altısı Yargıtay genel kurulunca, altısı birince sınıfa ayrılmış
hakimlerce ve kendi aralarından gizli oyla seçilir. Millet Meclisi ve Cumhuriyet
Senatosu, yüksek mahkemelerde hakimlik etmiş veya bunlara üye olma şartlarını
kazanmış kimseler arasından gizli oyla ve üye tamsayılarının salt çoğunluğu ile
üçer üye seçerler. Bu usulle Yargıtay genel kurulunca iki, birinci sınıfa
ayrılmış hakimler ile Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu tarafından birer
yedek üye seçilir.
Yüksek Hakimler kurulu, üye tamsayısının salt çoğunluğu ile kendi içinden
Başkanını seçer.
Yüksek Hakimler Kurulu üyelerinin görev süresi dört yıldır. Her iki yılda
yarısının seçimi yenilenir. Hakimlik görevinde iken seçilmiş olan üyeler ardı
ardına ilk defa seçilemez.
Yüksek Hakimler Kurulu üyeleri, görevleri süresince başka bir iş ve görev
alamazlar.
Yüksek Hakimler Kurulunun kuruluşu, çalışma usulleri, bölümleri ve bu bölümlerin
görevleriyle toplantı ve karar yeter sayıları, Başkan ve üyelerinin aylık ve
ödenekleri kanunla düzenlenir.
Adalet Bakanı, Yüksek Hakimler Kurulu toplantılarına katılabilir; oylamaya
katılamaz.
(42) Maddenin ilk şekli:
Madde 144- Hakimlerin bütün özlük işleri hakkında karar verme yetkisi Yüksek
Hakimler Kurulunundur.
Bir hakimin, her ne sebeple olursa olsun, meslekten çıkarılması hakkındaki
karar, genel kurulun salt çoğunluğuyla alınır.
Adalet Bakanı, gerekli gördüğü hallerde, bir hakim hakkında disiplin
kovuşturması açılması için Yüksek Hakimler kuruluna başvurabilir. Bir mahkemenin
veya bir kadronun kaldırılması veya bir mahkemenin yargı çevresinin
değiştirilmesi, Yüksek Hakimler Kurulunun uygun görmesine bağlıdır.
Hakimlerin denetimi, belli konular için Yüksek Hakimler Kurulunca
görevlendirilecek üst derecedeki hakimler eliyle yapılır.
(43) Bu hüküm Anayasa Mahkemesinin 27.1.1972 gün ve E.1976/43 K. 1977/4 sayılı
kararı ile iptal edilmiştir. RG. 21.4.1977-15916
(44) Maddenin ilk şekli:
Madde 145- Anayasa Mahkemesi, onbeş asıl ve beş yedek üyeden kuruludur. Asıl
üyelerden dördü Yargıtay, üçü Danıştay genel kurullarınca kendi başkan ve
üyeleriyle Başsavcı ve Başkanun sözcüsü arasından üye tamsayılarının salt
çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. Bir üye, Sayıştay genel kurulunca kendi
başkan ve üyeleri arasından aynı usulle seçilir. Millet Meclisi üç, Cumhuriyet
Senatosu iki üye seçer. Cumhurbaşkanınca da iki üye seçilir. Cumhurbaşkanı, bu
üyelerden birini, Askeri Yargıtay genel kurulunun üye tamsayısının salt
çoğunluğuyla ve gizli oyla göstereceği üç aday arasından seçer. Anayasa
Mahkemesi, kendi üyeleri arasından, gizli oyla ve üçte iki çoğunlukla, dört yıl
için, bir Başkan ve Bir Başkanvekili seçer; yeniden seçilmek caizdir. Yasama
Meclisleri, bu seçimleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri dışından, üye
tamsayılarının üçte iki çoğunluğu ile ve gizli oyla yaparlar. İlk iki oylamada
bu çoğunluk sağlanamazsa, salt çoğunlukla yetinilir. Yasama meclislerince
seçilecek üyelerden birer kişinin, Üniversitelerin hukuk, iktisat ve siyasal
bilimler öğretim üyelerinin birlikte toplanarak, açık üyeliklerin üç katı
tutarında ve gizli oyla gösterecekleri adaylar arasından olması gereklidir.
Anayasa Mahkemesine asıl veya yedek üye olabilmek için kırk yaşını doldurmuş
bulunmak ve Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay veya Sayıştayda Başkanlık,
üyelik, Başsavcılık. Başkanun sözcülüğü veya Üniversitelerde hukuk, iktisat ve
siyasal bilimler alanlarında en az beş yıl öğretim üyeliği veya onbeş yıl
avukatlık yapmış olması şarttır.
Anayasa Mahkemesine, Yargıtay iki, Danıştay ile Yasama Meclislerinin her biri
birer yedek üye seçerler. Yedek üyelerin seçiminde de, asılların seçimindeki
usul uygulanır.
Anayasa Mahkemesi üyeleri, resmi veya özel hiç bir görev alamazlar.
(45) Maddenin ilk şekli:
Madde 147- Anayasa Mahkemesi, kanunların ve Türkiye Büyük Millet Meclisi
İçtüzüklerinin Anayasaya uygunluğunu denetler.
Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay,
Yüksek Hakimler Kurulu ve Sayıştay Başkan ve Üyelerini, Cumhuriyet Başsavcısını,
Başkanun sözcüsünü, Askeri Yargıtay Başsavcısını ve kendi üyelerini görevleriyle
ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatiyle yargılar ve Anayasa ile verilen
diğer görevleri yerine getirir.
Anayasa Mahkemesinin, Yüce Divan sıfatiyle yargılamasında savcılık görevini
Cumhuriyet Başsavcısı yapar.
(46) Maddenin ilk şekli:
Madde 148- Anayasa Mahkemesinin kuruluşu ve yargılama usulleri kanunla;
Mahkemenin çalışma tarzı ve üyeleri arasındaki işbölümü kendi yapacağı İçtüzükle
düzenlenir.
Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan sıfatiyle baktığı davalar dışındaki işleri, dosya
üzerinde inceler. Ancak gerekli gördüğü hallerde, sözlü açıklamalarını dinlemek
üzere ilgilileri çağırır.
(47) Maddenin ilk şekli:
Madde 149- Cumhurbaşkanı; son milletvekili genel seçimlerinde muteber oy
sayısının en az yüzde onunu olan veya Türkiye Büyük Millet Meclisinde temsilcisi
bulunan siyasi partiler veya bunların meclis grupları; Yasama Meclislerinden
birinin üye tam sayısının en az altıda biri tutarındaki üyeleri; kendi varlık ve
görevlerini ilgilendiren alanlarda Yüksek Hakimler Kurulu, Yargıtay, Danıştay,
Askeri Yargıtay ve Üniversiteler, kanunların veya Türkiye Büyük Millet Meclisi
İçtüzüklerinin veya bunların belirli madde ve hükümlerinin Anayasaya aykırılığı
iddiasiyle, Anayasa Mahkemesinde doğrudan doğruya iptal davası açabilirler.
(48) Maddenin ilk şekli:
Madde 151- Bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak bir kanunun hükümlerini
Anayasaya aykırı görürse veya taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık
iddiasının ciddi olduğu kanısına varırsa, Anayasa Mahkemesinin bu konuda
vereceği karara kadar davayı geri bırakır.
Mahkeme, Anayasaya aykırılık iddiasını ciddi görmezse, bu iddia, temyiz
merciince esas hükümle birlikte karara bağlanır.
Anayasa Mahkemesi, işin kendisine gelişinden başlamak üzere üç ay içinde
kararını verir.
Bu süre içinde karar verilmezse, Mahkeme, Anayasaya aykırılık iddiasını, kendi
kanısına göre çözümleyerek davayı yürütür. Ancak, Anayasa Mahkemesinin kararı,
esas hakkındaki karar kesinleşinceye kadar gelirse, mahkemeler buna uymak
zorundadır.
(49) Maddenin ilk şekli:
Madde 152- Anayasa Mahkemesinin kararları kesindir.
Anayasa Mahkemesince, Anayasaya aykırı olduğundan iptaline karar verilen kanun
veya İçtüzük veya bunların iptal edilen hükümleri, karar tarihinde yürürlükten
kalkar. Gereken hallerde, Anayasa Mahkemesi, iptal hükmünün yürürlüğe gireceği
tarihi ayrıca kararlaştırabilir. Bu tarih, kararın verildiği günden başlayarak
altı ayı geçemez.
İptal kararı geriye yürümez.
Anayasa Mahkemesi, diğer mahkemelerden gelen Anayasaya aykırılık iddiaları
üzerine verdiği hükümlerin olayla sınırlı ve yalnız tarafları bağlayıcı
olacağına da karar verebilir.
Anayasa Mahkemesi kararları, Resmi Gazetede hemen yayınlanır ve Devletin yasama,
yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzel kişileri
bağlar.
(50) Bu madde, 1188 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılmıştır. Bu değişiklik
Anayasa Mahkemesinin E.70/1, K.70/31 sayılı ve 16.6.1970 günlü kararı ile iptal
edilmiştir. (RG. 7.6.1971- 13858). Bu madde 1801 sayılı Kanun ile yeniden
yürürlükten kaldırılmıştır.
(51) 17.4.1970 gün ve 1254 sayılı Kanunla konmuştur.
(52) 20.9.1971 gün ve 1488 sayılı Kanunla konmuştur.
(53) 15.3.1973 gün ve 1699 sayılı Kanunla konmuştur
© Abchukuk'ta yer alan çalışmaların telif hakları saklıdır. Bu çalışmalardan faydalanan konuklarımız, çalışmaların telif hakkı konusunda tüm talepleri kabul ettiklerini beyan ve taahhüt ederler. Bu eserler izin alınmaksızın hiçbir suretle çoğaltılamaz, kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz. Bu sayfalardan okuyucu olarak veya her ne suretle olsun yararlanan tüm konuklarımız, bu sayfalarda yer alan tüm yükümlülük ve talepleri kabul ettiklerini ve bunlara aykırı davranışlarının hukuki ve cezai sorumluluklarını doğuracağını anladıklarını kabul ve taahhüt ederler.
|
|
|
|
Her
hakkı saklıdır. Abchukuk ©2001-2007
|
|